قمار میلیارد دلاری روی سیب نارس؛ «دیوانه‌ای» که آیفون را زودتر از جابز باور کرد

ماسایوشی سان، بنیان‌گذار و مدیرعامل ژاپنی شرکت سافت‌بانک که در میان دوستان و رقبایش به «ماسا» شهرت دارد، احتمالاً قدرتمندترین غول اقتصادی قرن بیست و یکم است که نامش چندان در میان عموم شناخته‌شده نیست.

ماسا، متولد ۱۹۵۷ در کیوشوی ژاپن، با قدی حدود ۱۶۵ سانتی‌متر و ظاهری همواره شیک و نیمه‌رسمی، سال‌ها در کالیفرنیا زندگی کرده است. با اینکه به خوش‌برخوردی شهرت دارد، زود حوصله‌اش سر می‌رود. بازدیدکنندگان دفتر بزرگ و غارمانندش در توکیو، با آن میز بسیار طویل شبیه میز ولادیمیر پوتین، ممکن است فقط پنج دقیقه یا نهایتا تا دو ساعت با او وقت دیدار داشته باشند.

در طول فعالیت حرفه‌ای خود، ماسا حوزه‌های متنوعی از جمله توزیع نرم‌افزار، سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های اینترنتی و مدیریت اپراتور تلفن همراه و اینترنت پهن‌باند را تجربه کرده است. او در حال حاضر به عنوان مدیر صندوق سرمایه‌گذاری ویژن سافت‌بانک، بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار خطرپذیر در سطح جهانی شناخته می‌شود. طی دو دهه اخیر، ماسا بالغ بر یک تریلیون دلار دارایی را سرمایه‌گذاری کرده یا تحت مدیریت خود درآورده است. او همچنین با دونالد ترامپ دیدار و وعده سرمایه‌گذاری ۱۰۰ میلیارد دلاری در ایالات متحده را مطرح کرد.

داستان‌های بسیاری درباره‌ی ماسایوشی سان روایت شده است: از این که چگونه پس از تنها ۶ دقیقه‌ گفتگو با جک ما، موسس علی بابا، پذیرفت که غول اینترنتی را تأمین مالی کند، یا اینکه چگونه به‌تنهایی صدها استارتاپ را در سیلیکون‌ولی به رشدی انفجاری رساند. گفته می‌شود که او نیکش آرورا، مدیر سابق گوگل را با یک قرارداد ۳۲۰ میلیون دلاری که روی یک دستمال سفره نوشته شده بود، جذب کرد. اما شاید جالب‌ترین روایت در مورد ماسا مربوط به زمانی باشد که همراه با استیو جابز طرح جهانی شدن آیفون را پی‌ریزی کرد.

ماسایوشی سان که در آغاز قرن بیست و یکم به مدت ۳ روز ثروتمندترین مرد جهان بود، پس از ترکیدن حباب دات‌کام و سقوط شرکت‌های فناوری، ۹۷ درصد ثروتش را از دست داد؛ با این حال هرگز دست از اعتقادش به آینده‌ی فناوری برنداشت. طبق گزارش وایرد، او با راه‌اندازی یک سرویس اینترنت پهن‌باند جدید تحت برند یاهو در ژاپن، به مسیرش ادامه داد و رؤیای اتصال یک اپراتور تلفن همراه به اینترنت پهن‌باند یاهو را داشت تا کاربران ژاپنی بتوانند داده‌ها، تصاویر و پیام‌ها را روی یک دستگاه دیجیتالی همراه دریافت کنند.

پیوند بین ماسا و جابز فراتر از یک دوستی ساده بود. هر دو چهره‌هایی مقتدر و خلاق با اعتماد به نفسی مثال‌زدنی و توانایی خارق‌العاده در پیش‌بینی روندهای آتی بودند. هر دو آن‌ها درک عمیقی از زیبایی‌شناسی، فناوری و رفتار مصرف‌کنندگان داشتند. دیوار دفتر کار ماسا در توکیو در مقطعی میزبان پوسترهای بیش از ۵۰ مدل مختلف از گوشی‌های تلفن همراه بود، تا او بتواند تمام ویژگی‌های آن‌ها را مطالعه کند و در مورد طراحی محصول سافت‌بانک تصمیم بگیرد.

او به‌خصوص به یکی از جملات معروف استیو جابز در کمپین تبلیغاتی «متفاوت بیندیش» اپل در سال ۱۹۹۷ علاقه‌مند بود: «تنها کسانی که آنقدر دیوانه‌اند که فکر می‌کنند می‌توانند دنیا را تغییر دهند، کسانی هستند که واقعاً این کار را می‌کنند.»

ماسا برای اولین‌بار در اواسط دهه‌ی ۱۹۸۰، در نمایشگاه سالانه‌ی کامدکس در لاس‌وگاس با استیو جابز روبه‌رو شد. اما اولین گفت‌وگوی جدی آن‌ها در تابستان ۱۹۹۸ زیر یک درخت گیلاس در خانه‌ی لری الیسون در وودساید کالیفرنیا اتفاق افتاد. الیسون، مدیر گروه نرم‌افزاری اوراکل و یکی از علاقه‌مندان به فرهنگ ژاپن بود و خانه‌اش بیشتر از یک منزل مسکونی شبیه یک دهکده‌ی سنتی ژاپنی بود.

طراحی و ساخت این ملک وسیع ۹۳ هزار مترمربعی نزدیک به یک دهه طول کشید. این مجموعه شامل دریاچه‌ای مصنوعی و آبشاری بود که با یک کلید خاموش و روشن می‌شد. تمام ساختمان‌های آن بدون استفاده از میخ ساخته شده بودند و دیوارهای گِلی آن طوری طراحی شده بودند که بتوانند زلزله‌ای به بزرگی ۷٫۳ ریشتر را تحمل کنند. این ادای احترام الیسون به فرهنگ و تاریخ ژاپن، در حدود ۷۰ میلیون دلار برایش خرج برداشته بود.

آن روزها، یکی از بحث‌های داغ هر محفلی، ارزش‌گذاری‌های غیرمنطقی شرکت‌های اینترنتی در بازار سهام بود. اما ماسا و جابز بیشتر به این فکر می‌کردند که پس از سپری شدن حباب دات‌کام چه اتفاقی خواهد افتاد. ماسا در این مورد می‌گوید: «به او گفتم که تمرکزم روی اینترنت است و او هم موافق بود که آینده در اینترنت نهفته است». هر دو رهبر درک کرده بودند که یک تغییر اساسی در راه است. نوسان‌های شاخص نزدک در برابر دنیای جدیدی که قرار بود در آن اپل نقش نوآور و سافت‌بانک نقش سرمایه‌گذار و اپراتور را بر عهده داشته باشد، اهمیت چندانی نداشت.

اپل در آن زمان یکی از باارزش‌ترین شرکت‌های جهان بود و محصولاتی پرفروش از لپ‌تاپ‌های مک گرفته تا آیپاد را در سبد خود داشت. جابز نیز مانند ماسا وسواس زیادی نسبت‌به رقبا و سرقت ایده‌هایش داشت. به همین دلیل هیچ پروژه‌ای در اپل به اندازه‌ی آیفون، محرمانه نبود.

طبق روایت ماسا، او در یکی از سفرهایش به کالیفرنیا، در تابستان سال ۲۰۰۵ طرحی از یک آیپاد مجهز به قابلیت تماس تلفنی را به جابز نشان داد؛ دستگاهی با نمایشگری بزرگ که از سیستم‌عامل اپل استفاده می‌کرد. پیش‌بینی ماسا این بود که این دستگاه بتواند داده‌ها و تصاویر را پردازش کند. جابز ایده‌ی او را رد کرد، اما نتوانست جلوی خود را بگیرد و اشارات مبهمی به پروژه‌ی فوق محرمانه‌ی آیفون کرد. او گفت: «ماسا، نقاشی مزخرفت را به من نده. خودم طرح بهتری دارم.» ماسا در جواب گفت: «بسیار خب. نیازی نیست که کاغذ پاره‌ی من را بگیری. ولی وقتی محصولت آماده شد، حق فروشش در بازار ژاپن را به من بده.»

جابز از لو دادن جزئیات بیشتر خودداری کرد، اما ماسا متوجه شد که لبخندی کم‌رنگ بر صورت مدیرعامل اپل نقش بسته است. پس با کمی اصرار بیشتر، جابز را برای یک دیدار دیگر در خانه‌ی روستاییش در پالو آلتو راضی کرد. ماسا می‌گوید که در همان جلسه، جابز به‌طور کلی موافقت کرد که حق توزیع انحصاری آیفون در ژاپن را به سافت‌بانک بدهد. جابز به او گفت: «باشد ماسا. تو واقعاً دیوانه‌ای. ما هنوز با هیچ‌کس مذاکره نکرده‌ایم، ولی تو اولین نفری هستی که سراغم آمدی. پس من آن را به تو می‌دهم.»

چیزی روی کاغذ ثبت نشد. نه بحثی درباره‌ی قیمت شد و نه صحبتی از حجم فروش. این تنها یک توافق شفاهی بود میان دو دوست مورداعتماد و پایه‌اش بر این فرض استوار بود که ماسا توان مالی لازم برای راه‌اندازی یا خرید یک کسب‌وکار تلفن همراه را خواهد داشت. ماسا بعدها گفت: «همه‌چیز در مورد آیفون فوق‌العاده محرمانه بود. من حتی قبل از ورود آن به ژاپن در سال ۲۰۰۸ هرگز آن را ندیده بودم. استیو حتی اسم محصول را هم به من نگفت.»

این روایت رنگ و بویی افسانه‌ای دارد. اینکه جابز ۳ سال پیش از عرضه‌ی آیفون در ژاپن، قول چنین توافقی را داده باشد، ادعای بزرگی است. اما شاید همین وعده‌ی نانوشته چیزی بود که ماسا را به خرید کسب و کار وودافون، اپراتور بریتانیایی در ژاپن ترغیب کرد.

وودافون در آن زمان، به‌عنوان بازیگری درجه دو در بازار شناخته می‌شد و از دیوید بکهام، ستاره‌ی آن روزهای فوتبال دنیا در تبلیغات خود استفاده می‌کرد. این خرید، بزرگ‌ترین معامله‌ی کل آسیا تا آن زمان محسوب می‌شد و ماسا روی این فرض قمار کرده بود که جابز، محصولی انقلابی در آستین دارد. فارغ از ترتیب دقیق رخدادها، ماسا توانست قرارداد توزیع قرن را به دست آورد؛ قراردادی که به او امکان داد کسب‌وکاری سودآور در بخش مصرف‌کنندگان ژاپن بسازد و برند سافت‌بانک را به‌شدت تقویت کند.

در بهار سال ۲۰۰۶، شرایط برای ماسا دشوارتر شده بود؛ چرا که در آینده‌ای نزدیک، کاربران تلفن همراه در ژاپن می‌توانستند شماره‌ی خود را به اپراتورهای رقیب ترابرد کنند. اگر سافت‌بانک نمی‌توانست با پیشنهادی جذاب، خواه از نظر قیمت و خواه با عرضه‌ی یک محصول جدید، کاربران را به خود جذب کند، این احتمال وجود داشت که صدها هزار مشتری را به رقبای اصلی خود یعنی شرکت مخابراتی عظیم NTT Docomo و KDDI، اپراتور دوم ژاپن واگذار کند.

در آن روزها، استیو جابز نیز در مسابقه‌ای علیه زمان رقابت می‌کرد: او سه سال پیش به نوع نادری از سرطان پانکراس مبتلا شده بود و به دلیل تأخیر در جراحی، کبدش نیز درگیر شده بود. جابز از روزی که در پاییز سال ۲۰۰۴ تحت عمل جراحی قرار گرفت به خوبی می‌دانست که تمام روزهای بعد از آن، برایش در حکم جوایزی رایگان اما غیرقطعی هستند. او در محافل عمومی به همکاران و سرمایه‌گذاران اطمینان می‌داد که کاملاً درمان شده است، اما در خلوت بیش از همیشه تمرکز داشت و تمام ساعات خود را به دو پروژه‌ی محرمانه اختصاص داده بود: آیفون و آیپد.

آن‌ها اپل را بیشتر به چشم یک طراح و سازنده‌ی کامپیوترهای شخصی و پخش‌کننده‌های موسیقی می‌دیدند و تصور نمی‌کردند که آمریکایی‌ها بتوانند محصولی انقلابی در حوزه‌ی ارتباطات همراه رونمایی کنند. اما ماسا به‌خوبی درک کرده بود که استیو جابز به‌زودی تمام قواعد را بر هم خواهد زد و فناوری‌های پرسرعت‌تر دیگر تنها مختص ژاپن نخواهند بود، بلکه در سراسر جهان گسترش خواهند یافت.

در نوامبر سال ۲۰۰۷، رندال استیونسون، مدیرعامل AT&T که توزیع‌کننده‌ی انحصاری آیفون 2G اپل در ایالات متحده بود، ناخواسته پرده از برنامه‌های آینده‌ی کوپرتینونشین‌ها برداشت. او در جریان یک رویداد تجاری به نام باشگاه چرچیل در سیلیکون ولی، به‌طور تصادفی فاش کرد که نسل بعدی آیفون مجهز به فناوری جدید 3G خواهد بود. اگرچه تا آن روز بیش از دو میلیون مصرف‌کننده‌ی آمریکایی در حال تجربه‌ی نمایشگر خیره‌کننده و فناوری لمسی انقلابی آیفون بودند، تازه از آن لحظه بود که دنیای فناوری مملو از شایعات درباره‌ی نسل بعدی محصول اپل شد.

چند هفته بعد، ماسائو ناکامورا، مدیرعامل NTT Docomo برای مذاکره با جابز به مقر اپل در کوپرتینو رفت. بعد از او، ماسا نیز جلسه‌ای مشابه با جابز داشت. این دیدارها نشان می‌دهد که شاید توافق توزیع انحصاری آیفون آن‌گونه که ماسا تصور می‌کرد، کاملاً قطعی نبوده است. البته او بعدها ادعا کرد که به طور مداوم با جابز در ارتباط بوده و درباره‌ی ویژگی‌های آیفون جدید با او تبادل نظر کرده است.

هم ماسا و هم Docomo به‌شدت مشتاق بودند که به آیفون جدید 3G اپل دست پیدا کنند. این آیفون با ۳ باند فرکانسی، روی شبکه‌های مختلف کار می‌کرد و در نتیجه، پتانسیل عرضه در سراسر جهان را داشت. تلفن‌های همراه Docomo در شهرهای ژاپن روی باند فرکانسی ۲ گیگاهرتزی کار می‌کردند، اما در مناطق روستایی که تعداد دکل‌های مخابراتی کمتر بود، کاربران به یک باند مطمئن‌تر و با برد بیشتر یعنی «باند پلاتینی» ۸۰۰ مگاهرتز منتقل می‌شدند. فقط یک مشکل وجود داشت: شبکه‌ی دوگانه‌ی NTT باید به‌طور کامل آزمایش می‌شد تا اطمینان حاصل شود که تغییر بین باندها بدون مشکل انجام می‌شود. بنابراین، ریسک تأخیر در عرضه‌ی آیفون در ژاپن وجود داشت.

از آن جا که نهادهای نظارتی محتاط ژاپن بیشتر به اپراتورهای قدیمی تمایل داشتند، سافت‌بانک ناگزیر شد به باند فرکانسی ضعیف‌تر ۲٫۱ گیگاهرتزی بسنده کند. با این حال، این طیف فرکانسی یک مزیت داشت: تک‌بانده و سراسری بود و نیاز به تغییر باند در مناطق مختلف نداشت. فناوری مهم بود، اما ارتباط اهمیت بیشتری داشت. ران فیشر، نماینده‌ی سافت‌بانک در ایالات متحده که در چندین نشست میان ماسا و جابز حضور داشت می‌گوید: «میان ماسا و جابز پیوندی عمیق وجود داشت. جابز می‌دانست که اگر بخواهی رفتار مصرف‌کنندگان را در کشوری مانند ژاپن تغییر دهی، به یک شخصیت غیرمتعارف نیاز داری.»

در ۴ ژوئن ۲۰۰۸، ماسا اعلام کرد که سافت‌بانک، آیفون را به طور انحصاری در ژاپن عرضه خواهد کرد و به این ترتیب مشخص شد که او در رقابت با Docomo پیروز شده است. یک ماه بعد، عرضه‌ی آیفون توسط سافت‌بانک آغاز شد. تا ۳ سال بعد که انحصار سافت‌بانک در توزیع آیفون پایان یافت، سهم بازار این شرکت به ۲۳ درصد رسیده بود. این عدد هنگام خرید بخش موبایل وودافون تنها ۱۷ درصد بود. تصمیم جابز برای واگذاری انحصاری آیفون به سافت‌بانک کاملاً نتیجه‌بخش بود؛ اما این موفقیت بیش از هر چیز، بیانگر توانایی ماسا در مقیاس‌پذیری سریع و غلبه بر چالش‌های پیچیده‌ی لجستیکی، نظارتی و بازاریابی است.

ماسا در این مسیر از مدیر یک اپراتور موبایل به سرمایه‌گذاری در تراز جهانی در حوزه‌ی فناوری تبدیل شد. او هولدینگ آرم، شرکت بریتانیایی طراح تراشه‌‌های موبایل را خرید و تلاش کرد تا آن را با انویدیا که اکنون جزو سه شرکت پرارزش جهان است، ادغام کند. جنسن هوانگ، بنیان‌گذار انویدیا که همچنان از دوستان نزدیک ماسا است، گاه به شوخی یادآوری می‌کند که ماسا در سال ۲۰۱۹، سهام ۵ درصدی خود در انویدیا را فروخت و فرصت یک معامله‌ی هم‌تراز با علی‌بابا را از دست داد.

چند ماه پیش، سافت‌بانک با یک سرمایه‌گذاری سنگین ۵۰۰ میلیون دلاری، پای خود را به دنیای پیشروی هوش مصنوعی OpenAI باز کرد. پیش از این نیز، گزارش‌هایی در فایننشال تایمز منتشر شده بود که نشان می‌داد ماسا برای تحقق رویای ساخت یک «آیفون هوش مصنوعی» با همکاری سم آلتمن و جانی آیو، آماده‌ی تزریق یک میلیارد دلار سرمایه است. هدف او، خلق نخستین دستگاه مصرفی فراگیر در عصر نوین هوش مصنوعی است. تحقق این چشم‌انداز بلندپروازانه می‌تواند محصول نهایی ماسا را به میراثی ارزشمند برای سال‌ها دوستی و همکاری عمیق او با استیو جابز بدل سازد.