میدل ایست نیوز: پس از هفته‌ها تهدید و تحرکات نظامی در منطقه، دونالد ترامپ، رئیس جمهور امریکا شامگاه دوشنبه گذشته، با اعلام مذاکرات مستقیم با ایران و نشست «بزرگ» پیش‌رو در شنبه آتی، بمبی را منفجر کرد. این اظهارات ترامپ، در حضور بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم صهیونیستی که با روند دیپلماتیک با ایران مخالف و حامی تنش و گزینه نظامی علیه تهران است، ایراد شد. این در حالی است که ایران همچنان اعلام می‌کند که هیچ گونه مذاکره مستقیم با دولت امریکا را نمی‌پذیرد.
به گزارش العربی الجدید، ساعاتی پس از اعلام مذاکرات ایران و امریکا، سید عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران صحت سخن رئیس جمهور امریکا درباره مذاکرات روز شنبه را تایید کرد اما در عین حال گفت این مذاکرات به صورت غیرمستقیم انجام خواهد شد.
در این میان، خبرنگار میدل ایست نیوز گزارش داد عراقچی و استیو ویتکاف، فرستاده ویژه امریکا در امور خاورمیانه مذاکره‌کنندگان ارشد تهران و واشنگتن هستند و این مذاکرات به صورت غیرمستقیم و به واسطه «بدر البوسعیدی»، وزیر امور خارجه عمان آغاز خواهد شد. فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت ایران در یک کنفرانس خبری در سه شنبه گذشته اعلام کرد مذاکرات ایران و امریکا در عمان به صورت غیرمستقیم خواهد بود و آنچه در این مذاکرات مهم است، منافع ملی و خواسته‌های مهم ملت ایران است. مهاجرانی اشاره کرد جزئیات بیشتر طی مذاکرات مشخص خواهد شد و نمی‌توان پیش از آن صحبت کرد. وی اظهار داشت ما به عنوان یکی از طرفین مذاکرات، از دیدگاهی برابر به دنبال مذاکراتی معقول هستیم که منافع ما را تامین کند و وضعیت مردم را بهبود بخشد.
دیدگاه‌های متفاوت درباره مذاکرات ایران و امریکا
عبدالرضا فرجی راد، دیپلمات سابق ایرانی درباره این مذاکرات اظهار داشت میان آنچه ترامپ درباره مذاکرات مستقیم گفته و آنچه که ایران درباره مذاکرات غیرمستقیم می‌گوید، تفاوت چندانی وجود ندارد. رئیس جمهور امریکا خواهان انجام مذاکرات مستقیم است اما اگر به اظهارات مقامات ایرانی نگاه کنیم، می‌بینیم که آن‌ها درباره امکان مذاکره مستقیم صحبت می‌کنند اما در صورتی که مذاکرات برابر و محدود به پرونده هسته‌ای باشد.
نظر فرجی راد بر این است که علاوه بر پیام ترامپ به آیت الله خامنه‌ای، رهبر ایران و پاسخ تهران، اخیرا پیام‌هایی میان دو کشور از طریق میانجیگران رد و بدل شده است. وی افزود این پیام‌ها از طریق واسطه‌ها اغلب پیرامون امکان تبدیل مذاکرات غیرمستقیم به مذاکرات مستقیم و محدود شدن آن به پرونده هسته‌ای و رفع نگرانی‌ها درباره تولید سلاح‌های هسته‌ای بوده است.
وی ضمن ابراز خوش بینی نسبت به آینده مذاکرات ایران و امریکا که شنبه آتی میان تهران و واشنگتن در مسقط آغاز خواهد شد، بیان کرد ترامپ شخصی را به عنوان مذاکره کننده در این مذاکرات انتخاب کرده که پیشتر با تشدید تنش‌ها و درگیری‌ها مخالفت و از دستیابی به تفاهم میان تهران و واشنگتن حمایت کرده است. این دیپلمات سابق ایرانی افزود نکته دیگر این است که عراقچی در مذاکرات منتهی به توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۵ تجربه مذاکرات با طرف امریکایی را دارد و طرفین در شرایط عدم تمایل به جنگ و درگیری می‌توانند به توافق برسند اما در صورتی که مذاکرات با امریکا تنها بر پرونده هسته‌ای متمرکز باشد.
تاریخچه مذاکرات
از طرفی دیگر داود حشمتی، تحلیلگر ایرانی گفت هرگونه ارزیابی روابط ایران و امریکا پیش از انقلاب اسلامی در سال ۱۹۷۹ باید بر اساس دو فرضیه انجام شود؛ یک اینکه سیاست امریکا مبتنی بر نفع گرایی است و این کشور به دنبال بیشترین منافع است و نه صرفاً کسب یک منفعت. فرضیه دوم این است که مذاکره الزاما به معنای توافق نیست اما متأسفانه با آغاز هر مذاکره برخی در ایران آن را توافق تفسیر می‌کنند درحالی که روابط ایران و امریکا پر از مذاکرات شکست خورده است.
حشمتی افزود دولت محمد مصدق (۱۹۵۱-۱۹۵۳) برای پر کردن شکاف خروج شرکت بریتیش پترولیوم پس از ملی شدن صنعت نفت در ایران، به امریکا روی آورد و واشنگتن با این امر موافقت کرد اما سقوط دولت مصدق برای آن‌ها مفیدتر از این رابطه بود. پس از آن امریکایی‌ها به شاه (محمدرضا پهلوی) نیز پشت و وی را از امریکا اخراج کردند.
آغاز مذاکرات با جمهوری اسلامی
در دوران جمهوری اسلامی ایران ارتباط واشنگتن با تهران به فاصله کوتاهی پس از تشکیل جمهوری اسلامی و پیش از جنگ ایران و عراق بر می‌گردد. بنابر اعلام حشمتی امریکایی‌ها به ایران رفتند و اسنادی را به دولت موقت ارائه کردند که نشان می‌داد صدام حسین، رئیس جمهور سابق عراق در حال برنامه‌ریزی برای حمله به ایران است. هدف آن‌ها از ارائه این اطلاعات، حفظ موقعیت خود در داخل کشور ایران بود.
وی افزود پس از آن انقلابی‌ها سفارت امریکا را تصرف و آن را اشغال کردند. سپس مذاکرات مستقیم با امریکا در الجزائر انجام و به توافق برای آزادی ۵۲ گروگان امریکایی در سفارتخانه پس از ۴۴۴ روز بازداشت در سال ۱۹۸۱ منتهی شد.
این تحلیلگر ایرانی بیان کرد پس از آن، امریکایی‌ها در اواسط دهه ۸۰ قرن گذشته در بحبوحه جنگ ایران و عراق با تهران به توافقی برای تامین سلاح این کشور دست یافتند. بنابر اعلام حشمتی این امر پس از تبدیل این جنگ به جنگ فرسایشی انجام شد و رویکرد امریکا این بود که نفع حداکثری در این است که نه صدام در این جنگ پیروز شود و نه ایران.
وی در ادامه گفت این مذاکرات به مذاکرات رابرت مک‌فرلین، مشاور امنیت ملی امریکا در آن زمان که به طور محرمانه به ایران سفر کرده بود مشهور شد. حشمتی افزود اسرائیلی‌ها این مذاکرات را شکست دادند و نفع حداکثری امریکا ورود به درگیری مستقیم با ایران در پایان جنگ از طریق هدف قرار دادن هواپیمای مسافربری ایرانی و نفتکش‌ها بوده است.
این کارشناس ایرانی اظهار داشت در دهه ۹۰ قرن گذشته دو بار برای آغاز مذاکرات ایران و امریکا تلاش صورت گرفت اما نتایج ملموسی در پی نداشت. اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس جمهور سابق ایران (۱۹۸۹-۱۹۹۷) با جورج بوش پدر، رئیس جمهور سابق امریکا درباره گروگان‌های نظامی امریکایی در لبنان در آن زمان وارد مذاکره شد. در دولت محمد خاتمی، رئیس جمهور اصلاح طلب ایران (۱۹۷۷-۲۰۰۵) مذاکرات محدود به گفت‌وگوهای میان نمایندگان ایرانی و امریکایی بود. حشمتی بر این باور است که خاتمی می‌توانست بر اساس استراتژی خود مبنی بر «کاهش تنش» در روابط خارجی مذاکراتی برابر با امریکا انجام دهد اما این مذاکرات در سطح قانون گذاران دو طرف باقی ماند.
مذاکرات امریکا و ایران درباره افغانستان و عراق
حشمتی در ادامه به مذاکرات تهران و واشنگتن درباره افغانستان و عراق پس از واقعه ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ اشاره کرد و گفت این مذاکرات به توافقاتی منجر شد که خطر جنگ را از ایران دور کرد.
در خصوص این مذاکرات محمدجواد ظریف، وزیر خارجه سابق ایران در یک برنامه‌ای در ژوئن ۲۰۲۳ خبر داد که دو دهه پیش مذاکرات مستقیمی با امریکایی‌ها در باره افغانستان و عراق داشته است و این امر در کنفرانس بن در آلمان در نوامبر ۲۰۰۱ انجام شد که بر انتخاب یک نظام جایگزین به جای طالبان پس از جنگ امریکا علیه افغانستان متمرکز بوده است.
ظریف بیان کرد درباره مذاکراتش با امریکایی‌ها درباره افغانستان و عراق با قاسم سلیمانی، فرمانده پیشین سپاه ایران در ارتباط و هماهنگی نزدیک و مستقیمی بوده است و اگر حمایت سلیمانی نبود ایران نمی‌توانست نقش بزرگی را درباره افغانستان ایفا کند. وی همچنین خبر داد که درباره عراق سه دور با امریکا مذاکره داشته است که دو دور آن پیش از جنگ امریکا به آن در سال ۲۰۰۳ و یک دور پس از جنگ بوده است.
وزیر خارجه پیشین ایران اعلام کرد این مذاکرات با «اجازه» مقامات ارشد ایران انجام شده و گزارش‌هایی در این خصوص به آیت الله خامنه‌ای ارائه می‌کرده است. ظریف در ادامه اشاره کرد مذاکراتش با امریکایی‌ها درباره دو پرونده افغانستان و عراق را با هماهنگی کامل با سلیمانی پیش می‌برده و دوستی وی با سلیمانی در خلال این مذاکرات شکل گرفته است.
مذاکرات مستقیم هسته‌ای
محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور محافظه کار پیشین ایران، تمایل داشت به قطع روابط با واشنگتن پایان دهد و این «دستاورد» را به نام خود ثبت کند، اما نتوانست و با این وجود حشمتی گفت مذاکرات محرمانه در سال ۲۰۱۲ در عمان بدون اطلاع احمدی نژاد و نقش آفرینی در آن آغاز شد و تا روی کار آمدن حسن روحانی، رئیس جمهور سابق ایران در سال ۲۰۱۳ ادامه یافت و در سال ۲۰۱۵ به توافق هسته‌ای منجر شد.
علاوه بر انجام چندین مذاکره مستقیم میان جان کری، وزیر خارجه وقت امریکا و محمدجواد ظریف وزیر خارجه وقت ایران که به امضای توافق هسته منجر شد، برای اولین بار از سال ۱۹۷۹ گفت‌وگویی تلفنی میان رئیس جمهور امریکا و همتای ایرانی وی انجام شد تا موانع پیش روی دو کشور بیش از پیش شکسته شود. هنگامی که روحانی پس از حضور در شصت و هشتمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد از فرودگاه جان اف کندی قصد بازگشت به تهران را داشته است، تلفنی با اوباما گفت‌وگو کرد.
ظریف در همان برنامه در سال ۲۰۲۳ اظهار داشت احمدی نژاد و سعید جلیلی، دبیر سابق امنیت ملی ایران با مذاکره با امریکایی‌ها مخالف بودند اما این مذاکرات با اجازه رهبر انجام شده است و مذاکرات محرمانه مسقط با امریکایی‌ها در سال ۲۰۱۲ «یخ روابط را شکست» و «با وجود مخالفت شدید» جلیلی و احمدی‌نژاد در آن زمان از سوی ایران توسط علی‌اکبر صالحی، وزیر امور خارجه وقت، صورت گرفت.
وی اظهار داشت دور دوم مذاکرات با امریکایی‌ها در آن زمان میان علی اصغر خاجی، معاون وزیر خارجه در امور اروپا و امریکا و ویلیام برنز، معاون وزیر خارجه امریکا انجام شده است.
مذاکرات در دولت جو بایدن
پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ، در دوره نخست ریاست جمهوری‌اش در سال ۲۰۱۶، که هم زمان با آغاز اجرای توافق هسته‌ای بود، تهران درخواست های وی برای مذاکره درباره توافق هسته‌ای امضا شده با دولت اوباما را رد کرد. این در حالی بود که ترامپ به طور مداوم تهدید به خروج از توافق می‌کرد، تا اینکه سرانجام در ماه مه ۲۰۱۸ از آن خارج شد.
با روی کار آمدن بایدن در سال ۲۰۲۱ و حمات وی از احیای توافق هسته‌ای مذاکراتی برای تحقق این هدف در قالب گروه ۱+۴ آغاز شد، اما تهران از ورود به گفت‌وگوی مستقیم با دولت امریکا خودداری کرد.
حشمتی در این خصوص بیان کرد دو طرف در سه مقطع زمانی زمستان ۲۰۲۱، زمستان ۲۰۲۲، و تابستان ۲۰۲۳ در دوحه به توافق نزدیک شدند، اما در نهایت این توافق حاصل نشد و مذاکرات در چنین شرایطی با دولت دوم ترامپ از سر گرفته میشود و باید به این نکته توجه داشت که همه مذاکرات لزوماً به توافق ختم نمی‌شوند.
