طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان؛ اصلاح مصرف یا افزایش تخلفات؟

به گزارش صدای بورس، طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان که از سال ۱۴۰۱ با هدف بهبود نظام توزیع آرد و کاهش تخلفات آغاز شد، حالا با گذشت بیش از دو سال از اجرا، با نقدهای جدی از سوی فعالان صنفی و کارشناسان حوزه نان مواجه است. این طرح با نصب کارت‌خوان‌های هوشمند در نانوایی‌ها تلاش کرد تا از طریق رهگیری تراکنش‌ها، مصرف آرد یارانه‌ای را کنترل و منابع مالی دولت را هدفمندتر به دست مردم برساند.

اما با وجود برخی گزارش‌ها از صرفه‌جویی در مصرف، بسیاری معتقدند این سیستم نتوانسته مانع تخلفات گسترده شود؛ به‌ویژه در نانوایی‌هایی که نان سنگک دولتی عرضه می‌کنند. رئیس اتحادیه نان سنگک تهران با انتقاد از ادامه تخصیص آرد یارانه‌ای به نانوایان گفته است: با توجه به حجم تخلفات در حوزه فروش نان سنگک دولتی، از دولت درخواست داریم آرد دولتی را حذف کند و یارانه‌ای که به نانوایی‌ها داده می‌شود، مستقیم به مردم پرداخت شود.

او با اشاره به اختلاف زیاد میان نرخ آرد دولتی و آزاد افزود: نرخ آرد دولتی ۱۲۰۰ تومان و نرخ آرد آزاد ۱۵ هزار تومان است و این تفاوت قیمت، باعث شده خروج غیرقانونی آرد دولتی از نانوایی‌ها بسیار زیاد باشد. به گفته وی، حذف آرد یارانه‌ای نه‌تنها به شفاف‌سازی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند حداقل ۳۵ درصد مصرف آرد را کاهش دهد.

محمدجواد کرمی - مشاور امور آرد و نان اتاق اصناف - در گفت‌وگو با ایسنا، درباره نحوه پرداخت یارانه نان به مردم و تاثیرات آن اظهار کرد: پیشنهاد مطرح‌شده از سوی اتحادیه نان این است که یارانه نان مستقیماً به مردم پرداخت شود و قیمت نان نیز به نرخ واقعی برسد. منظور این است که شیوه پرداخت یارانه تغییر پیدا کند.

وی ادامه داد: در حال حاضر یارانه نان توسط دولت به شکل دیگری توزیع می‌شود، اما این شیوه توزیع با مشکلاتی همراه است. به همین دلیل، برخی از کارشناسان معتقدند یارانه گندم باید به شکل دیگری پرداخت شود؛ به‌ بیان دیگر، باید مانند سال ۱۳۸۹ عمل کنیم و یارانه آرد و نان را به‌طور مستقیم به مردم واگذار کنیم؛ یعنی مابه‌التفاوت یارانه به حساب مردم واریز شود و قیمت نان نیز واقعی شود.

کرمی تاکید کرد: این مدل باعث ایجاد رقابت در این بخش می‌شود. به‌نظر می‌رسد در چنین شرایطی کنترل کیفیت و قیمت نان بهتر انجام خواهد شد، چراکه زمانی که قیمت گندم واقعی باشد، قطعاً نظارت نیز مؤثرتر خواهد بود.

وی افزود: در حال حاضر نزدیک به ۹۰ هزار واحد نانوایی در کشور فعال هستند و با اجرای این مدل، رقابت در میان آن‌ها شکل می‌گیرد و نان با کیفیت‌تری در اختیار مردم قرار خواهد گرفت.

مشاور امور آرد و نان اتاق اصناف با انتقاد از نحوه اجرای طرح نانینو و هوشمندسازی یارانه آرد و نان که از سال ۱۴۰۱ اجرا شد، گفت: دولت در سال ۱۴۰۱ طرح نانینو را ارائه داد اما نتوانست آن را کنترل کند. این طرح اشتباه بود اما متأسفانه این اشتباه را نپذیرفتند. امروز هم، شرایط موجود به این دلیل است که عملاً نظارتی وجود ندارد.

وی افزود: وقتی شما می‌خواهید قیمت نان را واقعی کنید اما این قیمت واقعی را به نانوا نمی‌دهید، همین اتفاقات فعلی تکرار خواهد شد. وقتی قیمت نان به‌صورت دستوری اعلام می‌شود، در حالی‌ که همه می‌دانند این قیمت واقعی نیست و باید بالاتر باشد، طبیعی است که مشکلات و فسادهایی در این مسیر ایجاد شود. ما نمی‌توانیم با زور و بگیر و ببند چیزی را درست کنیم. باید فضا را اصلاح کنیم.

کرمی با بیان اینکه راه اصلاح، واقعی‌سازی قیمت نان و پرداخت مستقیم یارانه به مردم است، توضیح داد: فرض کنید تفاوت قیمت نان یارانه‌ای و نان آزادپز حدود ۵۰۰۰ تومان است. حالا اگر قیمت نان آزاد مثلاً به ۱۷ هزار تومان برسد، دولت می‌تواند روزانه ۱۲ هزار تومان به‌ازای هر نفر به حساب مردم واریز کند. ۵۰۰۰ تومان هم مردم از جیب خود پرداخت می‌کنند. آیا مشکلی برای مردم ایجاد می‌شود؟ خیر.

وی تأکید کرد: در چنین شرایطی می‌توان همه نظارت‌های دستوری را حذف و فضا را رقابتی کرد. وقتی رقابت شکل بگیرد، قیمت نهایی ممکن است حتی کمتر از ۱۷ هزار تومان هم شود. چون در فضای رقابتی، هم قیمت قابل کنترل است، هم کیفیت و هم رضایت مردم افزایش می‌یابد.

وی با اشاره به عملکرد ضعیف طرح نانینو گفت: تا زمانی که تفکرمان این باشد که مثلاً دستگاه نانینو بگذاریم تا فقط بشماریم مردم چند نان با کد ملی یا کارت بانکی خریده‌اند، نتیجه‌ای حاصل نخواهد شد. نهایت این مسیر همین بود که آقای وزیر سابق جهاد کشاورزی می‌گفت ما الان می‌دانیم با یک کارت بانکی چند نان خریداری شده است. خب آخرش چی؟ چه اتفاقی افتاد؟ این اطلاعات هم امروز غلط است و این طرح به نتیجه‌ای نرسیده.

کرمی تصریح کرد: اگر واقعاً بخواهیم این سیستم را اصلاح کنیم، راهکار این است که پول را مستقیماً به حساب مردم واریز کنیم و از آن سو، قیمت نان را واقعی کنیم. در فضای رقابتی می‌توان کیفیت و قیمت را کنترل و رضایت مردم را جلب کرد. در حال حاضر حدود ۲۰۰ همت یارانه پرداخت می‌شود، اما اگر به یک مثلث نگاه کنیم که یک ضلع آن مردم، ضلع دیگر نانوا و ضلع سوم دولت باشد، می‌بینیم که همه طرف‌های این مثلث ناراضی‌اند. بنابراین، با وجود این حجم از یارانه، مشخص نیست دقیقاً دنبال چه هدفی هستیم.

مشاور امور آرد و نان اتاق اصناف با اشاره به حجم بالای یارانه پرداختی در کشور گفت: ما هر سال در بودجه کشور بخشی را به یارانه‌ها اختصاص می‌دهیم. به‌طور مشخص، در سال ۱۴۰۰ حدود ۲۰۰ همت یارانه پرداخت شده است، اما در نهایت اتفاق خاصی برای مردم نیفتاده است.

وی افزود: اگر قیمت نان واقعی و تفاوت آن به‌صورت یارانه به مردم پرداخت شود، مردم متضرر نمی‌شوند. به‌عنوان مثال، اگر امروز مردم برای خرید نان ۵۰۰۰ تومان پرداخت می‌کنند و قیمت واقعی نان ۱۷ هزار تومان باشد، دولت می‌تواند آن ۱۲ هزار تومان تفاوت را به‌صورت مستقیم به حساب مردم واریز کند. در این حالت، پول در اختیار مردم قرار می‌گیرد و خودشان انتخاب می‌کنند که چه نوع نانی بخرند؛ نان لواش، بربری، سنگک یا حتی نان فانتزی. این فضا، یک بازار رقابتی ایجاد می‌کند.

کرمی با تأکید بر اینکه چنین تجربه‌ای در کشور وجود داشته و موفق هم بوده است، ادامه داد: ما از سال ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۲ این مدل را اجرا کردیم و موفق هم بودیم. نمی‌دانم چرا با وجود تجربه موفق آن طرح، مجدداً اشتباه می‌کنند و آن را با طرح‌های جدید مانند طرح هوشمندسازی مقایسه می‌کنند. به نظر من، مقایسه‌ طرح هوشمندسازی با آن طرح گذشته کاملاً بی‌اساس است.

وی اظهار کرد: مشکل اینجاست که افرادی که طرح هوشمندسازی را تدوین کردند، نه سواد کافی برای این کار داشتند و نه از کارشناسان و افراد با تجربه استفاده کردند. خودشان رفتند و با چند دانشجوی تازه‌کار طرحی را نوشتند. برای این طرح ۹۰۰ میلیارد تومان بودجه گرفتند، اما نتیجه چه شد؟ همان‌طور که ما از ابتدا هشدار دادیم، این طرح شکست خورد و حالا به همان نتیجه رسیده‌اند.

کرمی در پایان تصریح کرد: به‌صراحت می‌گویم که باید هرچه سریع‌تر دستگاه‌های نانینو جمع‌آوری شود، چراکه نه برای مردم فایده‌ای دارد، نه برای دولت و نه برای نانوا. جمع‌آوری این دستگاه‌ها به نفع همه است؛ هم مردم، هم دولت و هم تولیدکننده.