نگاهی نو به «لات سهام»

مفهوم لات سهم (LOT) در بورس به حداکثر حجم مجاز هر سفارش برای یک مشتری در سامانه معاملات اشاره دارد. بر اساس قوانین فعلی بورس، این مقدار بسته به قیمت سهم متفاوت است: برای سهام با قیمت زیر ۵۰۰ تومان، لات ۴۰۰,۰۰۰ تایی، بین ۵۰۰ تا ۱,۰۰۰ تومان، لات ۲۰۰,۰۰۰ تایی، از ۱,۰۰۰ تا ۱۰,۰۰۰ تومان، لات ۱۰۰,۰۰۰ تایی و برای قیمت‌های بالای ۱۰,۰۰۰ تومان، لات ۵۰,۰۰۰ تایی تعیین شده است. با این حال، این مقررات به‌صورت رسمی و یکپارچه اعلام نشده‌اند و اغلب به‌صورت موردی و بسته به شرکت یا نماد خاص تعیین می‌شوند. این عدم شفافیت می‌تواند چالش‌هایی برای فعالان بازار ایجاد کند، زیرا نبود یک چارچوب مشخص باعث سردرگمی و ناهماهنگی در معاملات می‌شود.
هیات مدیره بورس و فرابورس اختیار دارند با توجه به حجم معاملات، معیارهای لات سهم را افزایش دهند، به‌ویژه برای نمادهایی که حجم معاملات آن‌ها از حد نرمال بالاتر است. این انعطاف‌پذیری می‌تواند به بهبود نقدشوندگی و کارایی بازار کمک کند، اما نیازمند تصمیم‌گیری‌های دقیق و مبتنی بر داده است. برای مثال، در نمادهایی با نقدشوندگی پایین یا شناوری آزاد محدود، به‌ویژه در شرایط وجود دامنه نوسان محدود و تشکیل صف‌های خرید یا فروش مانند صف خرید ۲ تا ۳ میلیونی، لات‌های بزرگ مثلاً ۴۰۰,۰۰۰ یا ۵۰۰,۰۰۰ تایی می‌توانند عدالت معاملاتی را به خطر بیندازند. در چنین مواردی، تعداد سفارش‌های محدود باعث می‌شود سهام به تعداد کمی از معامله‌گران تخصیص یابد و توزیع عادلانه‌ای صورت نگیرد.
برای تعیین لات سهم، باید عوامل متعددی به‌صورت زنجیره‌ای بررسی شوند. نقدشوندگی، شناوری آزاد، دامنه نوسان، حجم صف‌های خرید و فروش و حتی حجم مبنای شرکت از جمله این عوامل هستند. این عناصر به‌صورت مستقل عمل نمی‌کنند و اثر متقابل آن‌ها باید در تصمیم‌گیری‌ها مدنظر قرار گیرد. برای نمونه، در نمادی با شناوری آزاد پایین و دامنه نوسان محدود، لات‌های بزرگ می‌توانند به تشدید صف‌ها منجر شوند، در حالی که در نمادهای با نقدشوندگی بالا، لات‌های کوچک ممکن است معاملات را غیرکارآمد کنند. به‌جای افزایش محدودیت‌ها، پیشنهاد می‌شود که بازار به سمت کاهش تدریجی محدودیت‌ها حرکت کند. این کاهش باید در قالب یک تقویم زمانی مشخص و از پیش اعلام‌شده انجام شود تا فعالان بازار بتوانند خود را با تغییرات هماهنگ کنند. اطلاع‌رسانی شفاف و منظم درباره تغییرات لات سهم، به معامله‌گران امکان می‌دهد استراتژی‌های خود را تنظیم کنند و از شوک‌های ناگهانی بازار جلوگیری می‌شود. برای مثال، بورس می‌تواند هر شش ماه یک‌بار تغییرات پیشنهادی را اعلام و پس از دریافت بازخورد فعالان بازار، آن‌ها را اعمال کند.
شفافیت در تدوین و اجرای قوانین لات سهم ضروری است. بورس باید این مقررات را به‌صورت رسمی منتشر کند و معیارهای تعیین لات را برای هر نماد به‌صورت عمومی توضیح دهد. این اقدام نه‌تنها اعتماد سرمایه‌گذاران را افزایش می‌دهد، بلکه از تصمیم‌گیری‌های سلیقه‌ای و موردی جلوگیری می‌کند. علاوه بر این، تنظیم پویای لات سهم با توجه به ویژگی‌های هر نماد می‌تواند به بهبود کارایی بازار کمک کند. برای نمونه، نمادهایی با حجم معاملات بالا می‌توانند لات‌های بزرگ‌تری داشته باشند، در حالی که برای نمادهای با نقدشوندگی پایین، لات‌های کوچک‌تر مناسب‌تر است.
در نهایت، حرکت به سمت کاهش محدودیت‌ها و افزایش انعطاف‌پذیری در قوانین لات سهم، همراه با اطلاع‌رسانی منظم و شفاف، می‌تواند به تحقق عدالت معاملاتی و افزایش کارایی بازار کمک کند. این تغییرات باید با یک چارچوب زمانی مشخص و با در نظر گرفتن بازخورد فعالان بازار اعمال شوند تا انطباق‌پذیری بازار افزایش پیدا کند و از بی‌ثباتی جلوگیری شود.

• علی بهشتی روی - کارشناس بازار سرمایه