میدل ایست نیوز: در آستانه تحولات پرشتاب منطقه‌ای و جهانی که هر لحظه چهره ژئوپلیتیک را دگرگون می‌سازد، پیوند دیرینه مصر و عراق به عنوان دو قدرت منطقه‌ای، بیش از پیش ژرفا یافته است و به سمت یک هم‌افزایی راهبردی پیش می رود که منافع مشترک قاهره و بغداد را تضمین می‌کند و می‌تواند نقشه راهی برای الگویی نوین از همگرایی منطقه‌ای در ابعاد سیاسی، اقتصادی، امنیتی و حتی اجتماعی قلمداد شود.
به گزارش المصری الیوم، هم افزایی راهبردی بین مصر و عراق، نه تنها منافع متقابل قاهره و بغداد را تأمین می‌کند، بلکه می‌تواند الگویی نوین برای همگرایی همه‌جانبه در ابعاد سیاسی، اقتصادی، امنیتی و اجتماعی در منطقه پرچالش خاورمیانه باشد. پرسش اینجاست که این مسیر همگرایی، به کجا ختم خواهد شد و چه آینده‌ای را برای منطقه رقم خواهد زد؟
ارکان راهبردی:
اهمیت ژئوپلیتیک: مصر و عراق، هر دو از جایگاهی محوری در خاورمیانه برخوردارند به طوری که وزن هر یک از این کشورها در برقراری تعادل و ثبات منطقه‌ای بر کسی پوشیده نیست. نقش آفرینی این دو کشور در حل و فصل و گره‌گشایی از مسائل و معضلات منطقه‌ای، نه یک موضوع اختیاری بلکه یک مسئله ضروری و برخاسته از ریشه‌های تاریخی و سیاسی و پیچیدگی‌های جغرافیایی است.
در این راستا، مصر پیشگام تلاش‌ها برای فرو نشاندن آتش جنگ در غزه و گشودن مسیری سیاسی برای مسئله فلسطین است و کشور عراق نیز از سوی دیگر، چون پلی استوار، میانجی‌گری میان قدرتهای منطقه‌ای را بر عهده گرفته و به مثابه یک پل ارتباطی و عرصه تلاقی برای همگرایی کشورهای عربی با قدرتهای منطقه‌ای و کشورهای آسیایی مبدل گشته است. این همکاری متقابل، نه تنها برای این دو سرزمین، که برای کل منطقه ثمره‌بخش خواهد بود.
چالش‌های مشترک: قاهره و بغداد، چالش‌های مشترک خود را بهانه‌ای برای تعمیق همبستگی می‌بینند. از این رو، همکاری این دو، یک رکن مهم در برابر این چالش‌ها به شمار می آید، چنان که «کنفرانس بغداد برای همکاری و مشارکت» در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ با مشارکت عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر شاهدی بر این مدعاست. هرچند رویدادهای تلخ غزه مانع ادامه این اجلاس شد، اما روح آن، الگویی برای گفت‌وگو و هماهنگی در برابر بحران ها به شمار می آید.
مشارکت سطح بالای مصر و عراق در اجلاس‌های عربی پس از عملیات «طوفان الاقصی» و دیدارهای دوجانبه، نشان از عزم راسخ این دو کشور برای مقابله با چالش‌های فزاینده دارد ضمن آنکه هماهنگی دیدگاه‌ها و توافق بر برنامه‌های مشترک، مسیر همگرایی را هموارتر می‌سازد.
منافع متقابل: نزدیکی روابط مصر و عراق، منافع متقابل بسیاری در پی دارد. هر دو کشور به این روابط به مثابه عاملی کلیدی در پر کردن خلأها و دستیابی به همگرایی به ویژه در عرصه اقتصاد می نگرند.
مصر با زیرساخت‌های قوی و موقعیت راهبردی خود، رؤیای تبدیل شدن به قطب انرژی منطقه را در سر می‌پروراند، در حالی که عراق با ذخایر عظیم نفتی خود می‌تواند در تحقق این هدف به عنوان یک یاری رسان ایفای نقش کند و نیازهای انرژی مصر را برای رشد و توسعه اقتصادی فراهم کند در حالی که شرکت های مصری و کارگران باتجربه این کشور نیز می توانند در بازسازی زیر ساخت های عراق سهم عمده ای داشته باشند.
البته این هم‌افزایی، تنها به اقتصاد محدود نمی‌شود و موضوعانی نظیر همکاری در مبارزه با تروریسم، تبادل تجربیات و آموزش نیروهای نظامی و امنیتی عراق از سوی مصر، از دیگر ثمرات این پیوند است بویژه که شاهد بودیم مصر عملاً مسئولیت آموزش نیروهای ویژه و چتربازان عراقی را بر اساس توافقی که در سال ۲۰۱۶ امضا شد، بر عهده گرفت و آخرین مورد آن، هنگ نیروهای ویژه‌ای بود که عراق در آوریل ۲۰۲۵ برای آموزش به مدرسه نیروهای ویژه (الصاعقه) و چتربازان مصر اعزام کرد و تمامی این اقدامات، در راستای تلاش عراق برای تأسیس یک گروه رزمی جدید از نیروهای ویژه متشکل از ۴ تیپ صورت می‌گیرد.
اما از ابعاد سیاسی نیز که به قضیه نگاه کنیم، درخواهیم یافت بازگشت عراق به دامان جهان عرب و خروج از سال‌ها درگیری و دخالت‌های خارجی، نه تنها مصلحت ملی مصر که سودای آرامش و ثبات در کل خاورمیانه است.
سازوکارها و شیوه‌های همکاری:
دیدارهای دوجانبه سران کشورها: رهبران دو کشور، به طور پیوسته گردهم می‌آیند تا افق‌های توسعه روابط و هماهنگی مواضع در قبال مسائل منطقه‌ای را ترسیم کنند. دیدارهای مکرر رؤسای جمهور و وزرای امور خارجه، نشان از اهتمام ویژه به ارتقای سطح هماهنگی استراتژیک دارد.
در این خصوص می‌توان به نمونه‌های زیادی اشاره کرد از جمله اینکه عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر و محمد شیاع السودانی نخست‌وزیر عراق، از زمان به دست گرفتن پست نخست‌وزیری توسط السودانی در اکتبر ۲۰۲۲، حدود پنج بار با یکدیگر دیدار داشته‌اند. این دیدارها هم در قاهره و بغداد و هم در سایر پایتخت‌های عربی صورت گرفته است. همچنین، آنها حدود ده تماس تلفنی نیز با یکدیگر برقرار کرده‌اند.
رئیس‌جمهور السیسی پیشتر نیز با مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر سابق عراق نیز حدود پنج بار ملاقات کرده بود و علاوه بر این، دیدارها و تماس‌های تلفنی متعددی میان مسئولان دو کشور، به ویژه در سطح وزرای خارجه، انجام می‌شود.
افزون بر این، رئیس‌جمهور السیسی میزبان چندین شخصیت محوری در صحنه سیاسی عراق بوده است که از جمله آنها می‌توان به محمد الحلبوسی، رئیس سابق مجلس نمایندگان و سید عمار الحکیم، رهبر جریان حکمت ملی عراق اشاره کرد که این موارد همگی نشان‌دهنده اشتیاق متقابل برای توسعه روابط دوجانبه و ارتقاء سطح هماهنگی راهبردی بین دو کشور است.
کمیته عالی مشترک: این کمیته که از سال ۱۹۸۸ سنگ بنای همکاری دوجانبه بوده و پس از دورانی از رکود، اکنون جانی تازه گرفته، چتری است جامع برای تعمیق روابط در تمامی ابعاد، به ویژه اقتصادی و فرهنگی. امضای ده‌ها توافقنامه در زمینه‌های گوناگون، از سرمایه‌گذاری گرفته تا گردشگری و زیرساخت، گواه عزم راسخ دو کشور برای توسعه همه‌جانبه است. افزایش حجم مبادلات تجاری و قراردادهای عمرانی، خود سندی بر این مدعاست.
کشورهای مصر و عراق در راستای احیای فعالیت کمیته مشترک دو کشور، حدود ۳۸ توافقنامه و یادداشت تفاهم امضا کرده‌اند. این موضوع شامل ۱۵ توافقنامه در سال ۲۰۲۰ و ۱۱ توافقنامه در سال ۲۰۲۳ و ۱۲ توافقنامه در سال ۲۰۲۵ است ضمن آنکه این توافقات حوزه‌های مختلفی را از جمله: سرمایه‌گذاری، همکاری صنعتی، تجارت، حمل‌ونقل زمینی و دریایی، زیرساخت ها، منابع آبی، بهداشت، برنامه‌ریزی، توسعه اداری، گردشگری، ورزش، همبستگی اجتماعی، توسعه محلی، فرهنگ، ارتباطات و آثار باستانی در برمی گیرد.
در همین زمینه باید اشاره کرد که حجم قراردادهای عراق با شرکت‌های مصری برای اجرای پروژه‌های زیرساختی به حدود ۴۶۰ میلیون دلار رسیده است. همچنین، مبادلات تجاری بین دو کشور در سال ۲۰۲۴ با رشد ۲۶.۱ درصدی به ۱.۱ میلیارد دلار بالغ شد. این ارقام نشان از عزم دو کشور برای تقویت روابط در تمامی سطوح و هموار کردن مسیر برای همکاری‌های بیشتر است.
سازوکار همکاری سه‌جانبه: فراتر از روابط دوجانبه، مصر، عراق و اردن در یک سازوکار سه‌جانبه گام نهاده‌اند تا افق‌های همکاری را وسعت بخشند. هدف این سازوکار، پر کردن نیازها و شکاف‌ها با بهره‌گیری از توانمندی‌های نسبی هر کشور و ایجاد چارچوب‌های همکاری بر اساس منافع مشترک است. در چارچوب این سازوکار، سه نشست در سطح سران و علاوه بر آن حدود 9 نشست در سطح وزرای خارجه طی پنج سال اخیر برگزار شده است.
توافق بر سر احداث خط لوله نفت بصره-العقبه یکی از بارزترین نمونه‌های این همکاری است که امکان انتقال نفت عراق را از طریق اردن به مصر برای پالایش و صادرات فراهم می‌کند. علاوه بر این، پروژه‌های اتصال شبکه‌های برق بین سه کشور نیز از جمله این همکاری‌هاست.
اما در سطح سیاسی، هماهنگی و توافق سیاسی بُعد مهمی از ابعاد ساز و کارهای همکاری سه‌جانبه بین مصر، اردن و عراق را تشکیل می‌دهد. این امر به دلیل چالش‌های عظیمی است که منطقه با آنها روبرو است و همکاری و تفاهم کشورهای عربی را در اتخاذ مواضعشان در قبال این چالش‌ها ضروری می‌سازد.
علاوه بر این، همکاری امنیتی و نظامی در مبارزه با تروریسم نیز به مقابله با خطرات مشترک سازمان‌های تروریستی برای هر سه کشور کمک می‌کند. این همکاری از طریق تمرینات نظامی مشترک، تبادل تجربه در زمینه آموزش نیروها و همکاری اطلاعاتی صورت می‌گیرد.
فرصت‌های امیدبخش:
سرعت و شدت دیدارهای متقابل و تعاملات دیپلماتیک میان رهبران و مقامات مصر و عراق، چه در سطح دوجانبه و چه در قالب همکاری سه‌جانبه میان عراق و مصر و اردن، نشان از اراده سیاسی قوی برای تقویت روابط دو کشور در ابعاد مختلف است. همچنین، اظهارات نخست‌وزیر عراق حاکی از آن است که بغداد اصلاحات اقتصادی گسترده‌ای را انجام داده که زمینه را برای فعالیت شرکت‌های مصری در عراق فراهم کرده است.
این امر نه تنها نشان از تمایل به تقویت و تعمیق همکاری‌هاست، بلکه بر رفع موانع موجود بر سر راه اجرای توافق‌نامه‌ها و یادداشت‌های تفاهم امضاشده بین دو طرف نیز تأکید دارد تا حداکثر بهره‌برداری از آنها حاصل شده و محور اصلی برای یک شراکت عمیق‌تر و جامع‌تر باشد که به نفع هر دو کشور تمام شود.
متغیرات منطقه‌ای:
تحولات منطقه‌ای پی‌درپی و تغییرات شدید در نقشه ائتلاف‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، قاهره و بغداد را بر آن می‌دارد تا به روابط خود، چه در سطح دوجانبه و چه در قالب سه‌جانبه با اردن، اهمیتی حداکثری بدهند تا با این متغیرات همگام شوند و از آنها بهره‌برداری کنند و اثرات منفی ناشی از آنها را خنثی سازند.
این موضوع شامل متغیرات سیاسی و امنیتی ناشی از درگیری‌های شعله‌ور در منطقه، به‌ویژه تجاوز اسرائیل به نوار غزه، است که قاهره و بغداد را به تعمیق همکاری‌های سیاسی و امنیتی خود برای مقابله با تهدیدات مشترک، تقویت ثبات، موازنه نفوذ منطقه‌ای و حمایت از گشایش عراق به سوی محیط عربی خود سوق می‌دهد.
این امر به ویژه با توجه به حمایت عراق از موضع مصر در تلاش برای پایان دادن به تجاوز به نوار غزه و بازسازی آن بدون کوچ اجباری فلسطینی‌ها از سرزمینشان، اهمیت می‌یابد. این متغیرات همچنین شامل تحولات اقتصادی، به‌ویژه با وجود برنامه‌ها و پروژه‌های متعدد برای کریدورهای اقتصادی در منطقه است که اروپا و آسیا را از طریق خاورمیانه به هم متصل می‌کنند.
همگرایی منطقه‌ای:
تشدید همکاری‌های مصر و عراق در چارچوب دوجانبه و همچنین در قالب سازوکارهای همکاری سه‌جانبه با اردن، افق‌های گسترده‌ای را برای توسعه این همکاری‌ها می‌گشاید تا نمونه‌ای از همگرایی منطقه‌ای در مقیاس وسیع باشد.
علاوه بر این، امکان گسترش این همکاری با ائتلاف‌ها و طرح‌های منطقه‌ای چندجانبه نیز وجود دارد تا کشورهای دیگری را نیز شامل شود و این توسعه همگرایانه را چه در زمینه تلاش‌های مشترک برای حفظ امنیت ملی اعراب و همکاری‌های مشترک عربی به دور از بسیاری از ملاحظات و معادلات و ایجاد تعادلی که به ثبات منجر شود و چه در زمینه اقتصادی و به ویژه پروژه‌های اتصال برق و اتصال ریل تقویت نماید.
در مجموع، روابط بین مصر و عراق ستونی اساسی برای ثبات در منطقه‌ای است که گرفتار درگیری‌ها و تشدید تنش‌های سیاسی و نظامی است.
این امر هر دو کشور را ملزم می‌کند تا از این روابط بهره‌برداری کرده و همکاری‌های خود را تعمیق بخشند تا به اهداف مورد نظر چه در سطح دوجانبه و چه با گشودن افق‌هایی برای یک الگوی همکاری منطقه‌ای چندجانبه که به همگرایی منطقه‌ای منجر شود، دست پیدا کنند.
