پلتفرم‌های خارجی؛ ابزار دیجیتال یا بازوی اطلاعاتی؟

در شرایطی که دسترسی به شبکه‌های خارجی در ایران به‌دلایل امنیت سایبری محدود شده، بار دیگر عملکرد شبکه‌های اجتماعی آمریکایی زیر ذره‌بین قرار گرفته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد بسیاری اپلیکیشن‌های خارجی از جمله واتساپ، اینستاگرام، تلگرام و حتی نرم‌افزار‌های فیلترشکن سابقه‌ای طولانی در جمع‌آوری و بهره‌برداری از داده‌های کاربران دارند؛ موضوعی که امروز، هم‌زمان با تنش‌های امنیتی در منطقه، ابعاد تازه‌تری پیدا کرده است.

کارنامه نگران‌کننده غول‌های فناوری در نقض حریم خصوصی

از گوگل و اپل گرفته تا آمازون و مایکروسافت، بسیاری از شرکت‌های بزرگ فناوری سال‌ها است که به شیوه‌های مختلف داده‌های کاربران را ذخیره و تحلیل می‌کنند. شرکت متا که مالک واتساپ و اینستاگرام است، بار‌ها به دلیل نقض حریم خصوصی و همکاری اطلاعاتی با دولت‌ها، از جمله رژیم صهیونیستی، مورد انتقاد و حتی جریمه قرار گرفته است.

زنگ خطر درباره واتساپ

ایلان ماسک، مالک شبکه اجتماعی ایکس، در سال‌های اخیر بار‌ها به مخاطبان خود هشدار داده که واتساپ اپلیکیشنی قابل اعتماد نیست. او در اردیبهشت ۱۴۰۳ (می ۲۰۲۴) نوشت: «واتساپ هر شب داده‌های کاربران را منتقل می‌کند، اما برخی هنوز گمان می‌کنند امن است.»

پاول دوروف، بنیان‌گذار تلگرام نیز، با انتقاد از عملکرد امنیتی واتساپ، آن را ابزاری برای دسترسی به محتوای کاربران از جمله فایل‌ها و تصاویر خارج از محیط چت توصیف کرده است.

با این وجود باید درنظر گرفت که جاسوسی اطلاعات محدود به اپلیکیشن خاصی نمی‌شود و همه آنها در مضان اتهام قرار دارند که برجسته‌ترین آنها فیلترشکن‌ها هستند چرا که با نصب و دادن دسترسی‌های مختلف همه اطلاعات شخصی کاربر در اختیار سازنده نرم‌افزار قرار می‌گیرد.

سوء‌استفاده امنیتی از داده‌ها در جنگ غزه

با آغاز حملات نظامی رژیم صهیونیستی به غزه و لبنان، تحلیلگران امنیت سایبری هشدار دادند که داده‌های واتساپ می‌تواند برای ردیابی کاربران و اجرای ترور‌های هدفمند مورد استفاده قرار گیرد. گزارش‌ها حاکی از آن است که موقعیت مکانی و ارتباطات افراد در این اپلیکیشن به شکل تگ‌گذاری‌شده به نهاد‌های اطلاعاتی منتقل می‌شود.

همچنین براساس گزارشی از گاردین، واحد ۸۲۰۰ ارتش اسرائیل با استفاده از داده‌های شنودشده از تماس‌ها و پیام‌های کاربران فلسطینی، مدلی شبیه چت‌بات‌های هوش مصنوعی توسعه داده است. این مدل با تمرکز بر زبان عربی، قادر به تحلیل، پاسخ‌گویی و پردازش گسترده اطلاعات جمع‌آوری‌شده در حوزه نظارت امنیتی است.

پرونده‌های جهانی علیه متا

متا به دلیل نقض قوانین حریم خصوصی در کشور‌های مختلف تحت پیگرد و جریمه قرار گرفته است. در نیجریه، کمیسیون رقابت و حمایت از مصرف‌کننده این کشور، متا را به دلیل جمع‌آوری غیرمجاز داده‌ها و تبعیض رفتاری در بازار، ۲۲۰ میلیون دلار جریمه کرد.

در ترکیه نیز، نهاد ناظر رقابت در سال ۲۰۲۴، این شرکت را به دلیل اشتراک‌گذاری ناهماهنگ داده‌ها در پلتفرم‌هایی، چون واتساپ، فیس‌بوک، اینستاگرام و تردز، به پرداخت ۱.۲ میلیارد لیره محکوم کرد.

اینستاگرام، صدرنشین نقض حریم خصوصی در جهان

عملکرد اینستاگرام نیز در زمینه نقض حریم خصوصی بار‌ها خبرساز شده است. این اپلیکیشن داده‌های متنوعی را از کاربران ذخیره می‌کند؛ از نام کاربری و رمز عبور گرفته تا موقعیت مکانی، فهرست تماس‌ها، تاریخچه پیام‌ها، اطلاعات چهره و حتی الگوی مصرف.

در سال ۲۰۲۱، تحقیقی از سوی شرکت pCloud نشان داد اینستاگرام ۷۹ درصد داده‌های خصوصی کاربران را جمع‌آوری و با اشخاص ثالث به اشتراک می‌گذارد. این اپلیکیشن در فهرست اپ‌های «تهاجمی» اپ‌استور اپل صدرنشین شد. ایوان دیمیتریوف، مدیر دیجیتال pCloud، در این‌باره هشدار داد: «اطلاعاتی نظیر موقعیت مکانی، سوابق جست‌و‌جو، شماره تماس و داده‌های بانکی می‌توانند ذخیره، تحلیل و حتی فروخته شوند.»

در دورانی که شبکه‌های اجتماعی به بخش جدایی‌ناپذیر زندگی روزمره تبدیل شده‌اند، غفلت از مخاطرات پنهان آنها می‌تواند به تهدیدی جدی برای امنیت فردی و جمعی تبدیل شود. شفاف‌سازی عملکرد این پلتفرم‌ها و مسئولیت‌پذیری شرکت‌های فناوری، ضرورتی است که دیگر نمی‌توان آن را نادیده گرفت.

انتهای پیام/