روسیه ممکن است از تشدید اوضاع در خاورمیانه سود ببرد، اما اقتصاد چین و اروپا با عدم تحقق آتش‌بس بین ایران و اسرائیل، متحمل زیان خواهند شد.
آگهیاز روز سه‌شنبه که آمریکا از برقراری آتش‌بس میان ایارن و اسرائیل خبر داد، تاکنون هنوز مشخص نیست که آیا درگیری نظامی میان این دو کشور به معنای واقعی به پایان رسیده است یا خیر. بسیاری از تحلیل‌گران در این باره هشدار داده‌اند.
با وجود برخی موارد نقض قبلی، بامداد چهارشنبه به‌نظر می‌رسید که آتش‌بس پابرجاست، هرچند سرمایه‌گذاران همچنان نگاهشان به منطقه است، چرا که قیمت نفت بالا مانده و هنوز پایین نیامده است.
شعله‌ور شدن دوباره تنش‌ها در منطقه می‌تواند باعث افزایش بیشتر قیمت نفت شود و چین و اروپا را نسبت به اختلال در عرضه آسیب‌پذیر کند. برعکس، این برای روسیه بیشتر خبری خوب است.
«بزرگ‌ترین بازندگان، اروپا و چین خواهند بود، چرا که هر دو به‌شدت به واردات انرژی وابسته‌اند و توانایی جبران کمبود داخلی را هم ندارند»، این را پروفسور گویدو کوزی، استاد اقتصاد کلان دانشگاه سنت گالن، قبل از اعلام آتش‌بس گفته بود. وی همچنین گفت: «آن‌ها بدون هیچ مزیتی، باید منتظر افزایش هزینه‌ها، کاهش رشد اقتصادی و بالا رفتن تورم باشند.»
یورونیوز فارسی را در ایکس دنبال کنید
اما صلح در ایران، به‌همراه کشورهای حوزه خلیج فارس، برای کل اقتصاد جهانی اهمیت اساسی دارد، چرا که این منطقه یک‌سوم تولید نفت جهان را بر عهده دارد.
ایران به‌تنهایی ۱۰ درصد از نفت وارداتی چین را تأمین می‌کند و بخش بزرگی از آبراه حیاتی تنگه هرمز را تحت کنترل دارد، آبراهی که یک‌پنجم نفت جهان از آن عبور می‌کند.
اقتصاد ایران و شرکای اصلی‌اش
طبق داده‌های بانک جهانی، تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۲۳ کمی بیش از ۴۰۰ میلیارد دلار (۳۴۵ میلیارد یورو) بوده که ۰.۳۸ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می‌دهد. گرچه ممکن است این عدد قابل‌توجه به‌نظر نرسد، ایران بازیگر مهمی در حوزه تأمین انرژی محسوب می‌شود.
این کشور بخش قابل‌توجهی از درآمدش را از طریق فروش نفت به‌دست می‌آورد و طبق اعلام اداره اطلاعات انرژی آمریکا، چهارمین تولیدکننده بزرگ نفت خام اوپک و سومین تولیدکننده بزرگ گاز طبیعی جهان در سال ۲۰۲۲ بوده است.
علی‌رغم تحریم‌های غرب علیه ایران، از جمله موارد مرتبط با برنامه هسته‌ای آن، تهران در حال کار روی تثبیت جایگاه تجارت جهانی‌اش بوده است.
شرکای اصلی تجاری ایران شامل چین، روسیه، ترکیه، هند، پاکستان و همسایگان نزدیکش مانند عراق و امارات متحده عربی هستند.
«شصت درصد ارزش صادرات ایران مربوط به نفت، حدود ۱۲ درصد مواد شیمیایی و پلاستیک، ۸ درصد سنگ‌آهن و دیگر سنگ‌های معدنی، و ۵ درصد مربوط به کودهای شیمیایی است»، این را کریس ویفر، مدیرعامل مؤسسه مشاوره اقتصادی ماکرو-ادوایزری که متمرکز بر منطقه اوراسیا-خلیج فارس است، بیان کرده است.
ویفر به یورونیوز بیزینس گفت که صادرات نفت ایران عمدتاً به چین می‌رود و شامل حدود ۱.۷ میلیون بشکه در روز است.
آیا رویکرد جدید چین به عناصر کمیاب می‌تواند از فشار بر بخش خودرو بکاهد؟
بر اساس داده‌های اداره اطلاعات انرژی آمریکا، چین روزانه بیش از ۱۱ میلیون بشکه نفت خام وارد می‌کند. همچنین این نهاد یادآور شده که تحریم‌های غرب علیه ایران رسما باید مانع از واردات نفت ایران به چین شوند، اما محموله‌های نفتی ایران اغلب تحت عنوان محموله‌های مالزیایی تغییر برچسب می‌خورند.
گوراو گانگولی، اقتصاددان ارشد امور اروپا در مؤسسه مودی آنالیتیکس می‌گوید: «هرگونه اختلال بزرگ در عرضه نفت ایران باعث می‌شود چین به‌دنبال جایگزین باشد.»
وی افزود که ایران همچنین یکی از صادرکنندگان مهم گاز مایع به چین محسوب می‌شود، ماده‌ای که برای صنعت پلاستیک حیاتی است. به گفته او، این وضعیت، چین را از چندین جبهه آسیب‌پذیر می‌کند.
به کانال یورونیوز فارسی بپیوندید
اگر اقتصاد چین دچار تزلزل شود، اکوسیستم اقتصاد جهانی نیز تحت تأثیر قرار خواهد گرفت. مصرف داخلی این کشور بزرگ‌ترین بازار برای بسیاری از شرکت‌های غربی را به وجود آورده و تولید آن یکی از ارکان اقتصاد جهانی محسوب می‌شود.
با این حال، شرکای اصلی ایران در حال تنوع بخشیدن به منابع انرژی هستند تا آسیب‌پذیری‌شان را در زمان بحران‌های خاورمیانه کاهش دهند.
مت گرتکن، تحلیل‌گر ارشد ژئوپلیتیک مؤسسه بی‌سی‌ای به یورونیوز گفت: «چین اتکایش به منابع انرژی از روسیه و آسیای مرکزی را افزایش خواهد داد تا آسیب‌پذیری‌اش را در قبال بی‌ثباتی‌های منطقه خاورمیانه و مداخله آمریکا کاهش دهد.»
وی افزود: «هند نیز به‌سمت روسیه متمایل شده و وارداتش را از قاره آمریکا افزایش می‌دهد و سرانجام دوباره واردات از خاورمیانه، از جمله ایران را از سر خواهد گرفت.»
افزایش تجارت ایران با کشورهای اوراسیا
افزایش وابستگی چین به تأمین‌کنندگان اوراسیایی تنها امتیاز روسیه نیست. ایران نیز تجارتش را با کشورهای اوراسیا افزایش داده است.
ویفر گفت: «اوایل امسال ایران رسما توافق‌نامه تجارت آزاد را با اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EaEU) امضا کرد» و افزود که تجارت ایران با کشورهای عضو، یعنی بلاروس، روسیه، ارمنستان، قزاقستان و قرقیزستان سال‌ها رو به رشد بوده است. همچنین برنامه‌ریزی شده تا تجارت میوه، بذر، سبزیجات و برخی کالاهای تولیدی دیگر نیز گسترش یابد.
افزایش تجارت ایران با آسیای مرکزی و روسیه به‌کمک گسترش خطوط ریلی از طریق آسیای مرکزی و قفقاز ممکن شده و به ایران کمک کرده تا ترکیب تجاری‌اش را از اتکا به نفت و گاز دور کرده و شریکان متنوع‌تری را بیابد.
ویفر گفت: «این وضعیت همچنین به کشورهایی مانند ازبکستان امکان می‌دهد به‌راحتی به بنادر خلیج فارس دسترسی پیدا کنند، که راهی سریع‌تر به بازارهای جهانی فراهم می‌کند. این روند احتمالا ادامه خواهد داشت، مگر آن‌که به‌خاطر حملات یا آسیب به زیرساخت‌های ریلی و بندری متوقف شود.»
وی افزود: «در صورت بروز بحران جدی، وضعیت روسیه بسیار مطلوب خواهد بود، چرا که بازار جهانی به هر بشکه نفت و هر تن ال‌ان‌جی روسی نیاز خواهد داشت.»
پیامدها برای اروپا
طبق گفته کارشناسان، اگر جریان نفت و گاز تحت‌تأثیر بحران قرار گیرد، روسیه حتی ممکن است شاهد افزایش اندک تقاضا از سوی اروپا باشد.
مت گرتکن، تحلیل‌گر ارشد ژئوپلیتیک بی‌سی‌ای، قبل از اعلام آتش‌بس گفته بود: «اروپا همچنین به گاز طبیعی از منطقه خلیج فارس وابسته است، بنابراین علاوه بر قطع روابطش با روسیه به‌خاطر جنگ اوکراین، اکنون با تهدید تازه‌ای از بی‌ثباتی عرضه انرژی روبرو شده است. ممکن است اتحادیه اروپا سخت‌گیری‌اش در اجرای تحریم‌های علیه روسیه را کاهش دهد و به‌تدریج حجم گاز دریافتی از روسیه را افزایش دهد، البته نه به‌اندازه قبل از جنگ.»
گوراو گانگولی، اقتصاددان ارشد مؤسسه مودی آنالیتیکس گفت : «افزایش قیمت نفت و گاز می‌تواند باعث رشد تورم شود. افزایش مداوم بهای انرژی می‌تواند اعتماد شکننده موجود را از بین ببرد و بانک‌های مرکزی را وادار به افزایش نرخ بهره کند.»
دیگر پیامدهای اقتصادی منطقه‌ای و جهانی
افزایش قیمت انرژی بر بخش‌های دیگر مانند حمل‌ونقل و لجستیک هم اثر می‌گذارد و باعث افزایش هزینه‌های کسب‌وکار شده، در نهایت مصرف‌کنندگان را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. همچنین ممکن است باعث افزایش نرخ بیکاری شود، چرا که شرکت‌ها به‌خاطر هزینه‌های بالا، استخدام نیرو را کاهش می‌دهند.
فشار تنها بر بازارهای نفت و گاز نخواهد بود. بندر جبل علی امارات، یکی از شلوغ‌ترین بنادر جهان و نقطه اتصال کلیدی میان آسیا، اروپا و آفریقا، نیز تحت‌تأثیر قرار خواهد گرفت.
گانگولی گفته است: «ممکن است زنجیره‌های تامین تحت‌فشار قرار گیرند و هزینه حمل‌ونقل افزایش یابد، چرا که کشتی‌ها مجبور خواهند بود مسیرهای جایگزین را انتخاب کنند.»
همچنین بخش حمل‌ونقل هوایی منطقه ممکن است تحت‌تأثیر اختلال‌های طولانی‌مدت، افزایش زمان پروازها و کاهش شمار مسافران قرار گیرد. بخش گردشگری که طبق مرکز آماری شورای همکاری خلیج فارس، بیش از ۱۱ درصد تولید ناخالص داخلی منطقه را تشکیل می‌دهد، نیز ممکن است تحت‌تأثیر قرار گیرد.
گانگولی گفت: «بحران طولانی‌مدت در خلیج فارس همچنین می‌تواند بخش املاک را تحت‌تأثیر قرار دهد، چیزی که ممکن است باعث رکود اقتصادی گسترده‌تری شود. کاهش جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی نیز تهدیدی دیگر برای اقتصاد منطقه خواهد بود. خلاصه این که چیزهای زیادی برای از دست دادن وجود دارد.»