ایران در راستای اجرای ضرب‌الاجل خروج اتباع غیرمجاز، تنها در یک هفته بیش از ۸۸ هزار مهاجر افغان بدون مدرک را به کشورشان بازگرداند. این روند که از اواخر سال گذشته شدت گرفته، نگرانی‌ها درباره تبعات انسانی و امنیتی آن را افزایش داده است.
آگهیرسانههای خبری افغانستان روز شنبه ۲۸ ژوئن (هفتم تیر ۱۴۰۴) به نقل از سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM) گزارش دادند که در بازه زمانی ۱۹ تا ۲۵ ژوئن (۲۹ خرداد تا ۴ تیر)، بیش از ۸۸ هزار نفر از مهاجران افغانستانی بدون مدرک از ایران به کشورشان بازگشته‌اند.
رسانه‌های ایران پیش‌تر در روز جمعه گزارش دادند که بر اساس سیاست‌های ابلاغ شده به فرمانده انتظامی کشور، همه «اتباع غیر مجاز» باید ایران را ترک کنند.
به گفته احمدعلی گودرزی، فرمانده مرزبانی فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایران (فراجا): «ساماندهی اتباع غیرمجاز خواست عمومی مردم است.» وی افزود: «ضمنا، طبق دستور، هر گونه منزل و ملکی که به افغانی‌ها اجاره داده شود، قولنامه آن باطل است. و ملک مزبور نیز پلمپ و مهر و موم و مصادره می‌شود.»
یورونیوز فارسی را در ایکس دنبال کنید
وزارت کشور جمهوری اسلامی ایران در توضیح این تصمیم گفته است که هدف ساماندهی وضعیت مهاجران و کاهش فشار بر زیرساخت‌های اقتصادی و اجتماعی است، اما این روند پس از حملات اسرائیل شدیدتر شده است.
سازمان بین‌المللی مهاجرت در گزارشی اعلام کرد که «با وجود اینکه شمار بازگشت‌های اجباری همچنان بالاست، به نظر می‌رسد مقامات ایرانی بیش از تمرکز بر اخراج مهاجران، اولویت خود را بر حفظ و تقویت امنیت داخلی گذاشته‌اند.»
در روزهای جنگ اسرائيل علیه ایران که از ۲۳ خرداد تا سوم تیر (۱۲ تا ۲۴ ژوئن) به طول انجامید، رسانه‌ها در ایران از بازداشت دست‌کم پنج افغان به ظن جاسوسی برای اسرائیل خبر دادند.
در گزارش سازمان بین‌المللی مهاجرت همچنین آمده است: «گزارش‌ها حاکی از آن است که شهروندان افغان به‌ویژه در بستر تنش‌های اخیر میان ایران و اسرائیل؛ با افزایش خصومت‌ها و عدم قطعیت در خصوص وضعیت اقامت خود در ایران مواجه هستند.»
با این حال، علیرضا بیگدلی، سفیر ایران در کابل، که در روزهای جنگ در کنفرانس مطبوعاتی صحبت می‌کرد، گفت: «دست‌هایی در کار است که خدای ناکرده از موضوع برای تیره کردن روابط و دل‌های ما سوء‌استفاده کنند.»
واکنش طالبان به اخراج دسته‌جمعی
دفتر والی طالبان در هرات اعلام کرده است که روز پنج‌شنبه پنجم تیر، برای دومین روز متوالی بیش از ۳۰ هزار مهاجر از طریق مرز اسلام قلعه به کشور بازگشته‌اند. روز چهارشنبه نیز بیش از ۳۰ هزار نفر وارد هرات شده بودند
پس از اخراج تعداد بالایی از مهاجران غیرقانونی أفغان در یک روز، امیرخان متقی، سرپرست وزارت أمور خارجه طالبان در دیدار با علیرضا بیگدلی، سفیر ایران در کابل، خواستار ترتیب یک مکانیسم برای بازگشت تدریجی مهاجران شده است.
براساس اعلامیه‌ی وزارت خارجه‌ی طالبان، آقای متقی در این دیدار که روز پنج‌شنبه انجام شده، در مورد «اخراج دسته‌جمعی» و «سيل مهاجران در اين موسم گرمای شديد» ابراز نگرانی کرده است.
سازمان بین‌المللی مهاجرت همچنین اعلام کرد که به دلیل محدودیت منابع، تنها توانسته به ۱۱ درصد از افراد بازگشت‌داده‌شده به وطنشان کمک‌رسانی کند.
شمارش معکوس تا ضرب‌الاجل ایران
سازمان بین‌المللی مهاجرت بازگشت بیش از ۵۷۷ هزار مهاجر افغان بدون مدرک از ایران را از ابتدای سال ۲۰۲۵ تاکنون، ثبت کرده است.
این سازمان از آغاز ماه مه ۲۰۲۵ تاکنون، افزایش چشمگیری را در بازگشت اجباری شهروندان افغان از جمهوری اسلامی ایران ثبت کرده است. این روند صعودی پس از اعلام‌های اخیر مقامات ایرانی مبنی بر تشدید روند اخراج مهاجران افغان آغاز شده است.
وزارت کشور با صدور اطلاعیه‌ای، ۱۵ تیر (ششم ژوئیه) را آخرین مهلت خروج اتباع غیرمجاز از کشور اعلام کرده است؛ تصمیمی که ممکن است تا ۴ میلیون نفر را تحت تأثیر قرار دهد.
از اواخر سال ۱۴۰۳، اعتبار برگه‌های سرشماری و سکونت موقت لغو شده‌است. براساس این تصمیم، حضور دارندگان این برگه‌ها در ایران غیرقانونی اعلام شده است.
آمارهای غیررسمی نشان می‌دهد که بیش از ۷ میلیون مهاجر در ایران حضور دارند که حدود یک‌سومِ آن‌ها به‌صورت غیرمجاز ساکن هستند. همچنین با لغو اعتبار قانونی برگه‌های سرشماری، رقم اتباع غیرمجاز در ایران به بیش از چهار میلیون نفر رسیده است.
این موج جدید بازگشت‌های اجباری از ایران در حالی صورت می‌گیرد که اخراج‌های گسترده از پاکستان نیز ادامه دارد و هر هفته هزاران نفر از آن کشور بازگردانده می‌شوند.
مجموع این فشارها، نظام شکننده پذیرش و بازادغام مهاجران در افغانستان را به‌ویژه در مناطق با نرخ بازگشت بالا به شدت تحت فشار قرار داده است.