روزهای سخت مذاکره برای ایران و تروئیکای اروپایی
تروئیکای اروپایی موسوم به E3 قرار است تا چند روز آینده با ایران پای میز مذاکره بنشیند؛ ایران در این مذاکره به دنبال راهی برای گریز از مکانیسم ماشه است و اروپا نیز خواهان بیشترین استفاده از این ابزار در دست خود برای رسیدن به توافقی است که منافع آن را به دنبال داشته باشد.

اروپا همزمان با اعلام آغاز مذاکرات با ایران اقدام به اعمال سختترین تحریمهای خود علیه روسیه کرد که مهمترین آن کاهش سقف قیمت نفت دریایی روسیه به بهای 47.6 دلار در هر بشکه بود. این اقدام که ضربهای تازه به منابع درآمدی روسیه است در واقع به صدا درآوردن زنگ هشداری برای ایران هم بود. به این معنا که اگر تهران پای میز مذاکره حاضر نشود با اعمال اسنپبک (مکانیسم ماشه) سرنوشتی مشابه و چهبسا سختتر از روسیه در انتظارش خواهد بود زیرا با اعمال مکانیسم ماشه نه فقط تحریمهای اقتصادی و سیاسی که ایران همواره با آنها مواجه بوده است بر تهران اعمال خواهد شد که بر مبنای بازگشت این تحریمها، ایران ذیل فصل ۷ منشور سازمان ملل قرار میگیرد.
این فصل به شورای امنیت سازمان ملل اختیارات تام میدهد تا برای حفظ صلح و امنیت جهانی، «وجود هرگونه تهدیدی برای صلح، نقض صلح یا اقدام تجاوزگرانه» را تعیین کند و اقدامات نظامی و غیرنظامی را برای «برقراری صلح و امنیت بینالمللی» انجام دهد. بر این اساس اگر ایران تحت این فصل قرار گیرد حمله به آن وجاهت قانونی خواهد یافت.
ایران علاوه بر این تحت فشارهای اقتصادی شدیدی است که تا همین الان هم تحریمهای اقتصادی علیه آن فشار زیادی بر مردم وارد کرده است. بنابراین امیدوار است در مذاکرات آتی با اروپا مانع از اعمال مکانیسم ماشه شود. بویژه که میداند بر اساس فرایندی که در برجام پیشبینی شده چین و روسیه به عنوان متحدان ایران قادر به وتو نخواهند بود زیرا برای این کار نیازمند تصویب قطعنامهای دیگر خواهند بود که مانع بازگشت تحریمهای سازمان ملل علیه ایران شود و چنین قطعنامهای با وجود آمریکا و سه کشور اروپایی در شورای امنیت وتو خواهد شد. این در حالی است که اروپا خواستههای حداکثری از ایران دارد و از جمله بنا بر چیزی که آنتونی بلینکن در مصاحبهای با کریستین امانپور گفته بود، خواهان غنیسازی زیر یک درصد است. سه کشور اروپای در کنار این خواهان محدود شدن برنامه موشکی ایران، عدم حمایت از نیابتیها و آزادی زندانیان دو تابعیتی یا اروپایی در ایران است.
اما این را هم به یاد داشته باشیم که از شطرنج دیپلماسی نباید انتظار تعارف گل و عسل به طرف مقابل را داشت. در دیپلماسی بویژه وقتی قرار است دو طرف پای میز مذاکره بنشینند، انتظار میرود هر طرف از ابزار خود بیشترین استفاده را ببرد.
مکانیسم ماشه، ابزار تنبیهی یا دیپلماتیک
در شرایط کنونی نیز مکانیسم ماشه ابزار ویژه اروپا و به عبارتی E3 برای حفظ نفوذ دیپلماتیک خود در مذاکرات هستهای با ایران است. سه کشور اروپایی آلمان، انگلیس و فرانسه به مکانیسم ماشه بیش از اینکه به عنوان ابزاری تنبیهی نگاه کنند و بخواهند با اعمال آن ایران را به قعر بکشانند، به این بند از برجام به عنوان ابزار فشاری نگاه میکنند تا ایران را با وجود بدعهدیها و بداخلاقیهایی که در فرایند انتخابات از غرب دیده است، مجبور به نشستن پای میز مذاکره کنند.
هرچند که این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت که اگر ایران نتواند با اروپا به توافق برسد، E3 همان طور که در چند روز اخیر تاکید کرده، تهدید خود برای اعمال مکانیسم ماشه را عملی خواهد کرد (هرچند که تهران هم ابزارهای خود را برای مقابله با آن دارد).
تروئیکای اروپایی زیر فشار آمریکا و اسرائیل
E3 در حالی طی چند روز آتی با نمایندگان ایران دیدار خواهد کرد که خود نیز بشدت تحت فشارهای مختلف قرار دارد.
از سویی تحت فشار شدید آمریکا و اسرائیل است که اصرار دارند اگر مذاکرات حتی در همان نشست نخست پیشرفت قابل توجهی نداشت، مکانیسم ماشه را فعال کند و اگر اروپا تن به این خواسته ندهد، احتمال دارد از سوی آمریکا و اسرائیل متهم شود که در قبال ایران آنگونه که باید عمل نکرده است و مماشات میکند. از سوی دیگر با محدودیتهای داخلی خود مواجه است. کشورهای اروپایی بهویژه آلمان و فرانسه به دلیل وابستگی به تجارت جهانی و نگرانیهای اقتصادی به تشدید تنشها با ایران که میتواند افزایش بهای نفت و گاز را به دنبال داشته باشد، تمایلی ندارند.
مکانیسم ماشه، شمشیر دو لبه
E3 تحت فشار دیگری هم که مربوط به خود این گروه است، قرار دارد. سه کشور اروپایی میدانند که اگر تا اکتبر 2025 مکانیسم ماشه را فعال نکنند و مذاکرات به نتیجه نرسد، طبق مفاد برجام زمان را برای اعمال بند مکانیسم ماشه از دست میدهد و اروپا با از دست دادن اهرم فشار کلیدی در دست خود، ممکن است نفوذ خود در پرونده هستهای ایران را در برابر آمریکا و اسرائیل از دست بدهد.
به عبارتی به این ترتیب مکانیسم ماشه مانند شمشیری دو لبه است که اگر اعمال شود، نه فقط ایران را دچار چالشهای بسیار اقتصادی و سیاسی میکند که نفوذ اروپا در پرونده هستهای ایران را هم از آن میگیرد.
بنابراین به نظر میرسد خود اروپا هم بیشتر تمایل داشته باشد با ایران به توافقی ولو موقت دست یابد تا اینکه بخواهد مکانیسم ماشه را فعال کند. بویژه که در خلال این مذاکرات میتواند در کنار دادن امتیاز به ایران بابت اعمال نشدن تحریمها و تداوم مذاکرات، این امتیاز را هم از ایران بگیرد که مکانیسم ماشه، تمدید شود.
این چیزی است که روز جمعه وال استریت ژورنال نیز از آن خبر داد و مدعی شد، در تماسی که عباس عراقچی و وزرای امور خارجه E3 و کایا کالاس داشتند، احتمال تمدید مهلت برای فعالسازی مکانیسم ماشه به بحث گذاشته شد.
E3 در این صورت خواهد توانست هم ابزار مکانیسم ماشه را برای خود حفظ کند و هم خود را از این اتهام که به دام ایران افتاده، رها کند. زیرا آمریکا و اسرائیل از همین الان هم به اروپا هشدار دادهاند، مراقب سیاست ایران برای طولانی کردن مذاکرات و زمان خریدن برای خود، باشد.