هشدار رئیس فدراسیون اقتصاد سلامت درباره مخاطرات ورود بی‌ضابطه پلتفرم‌های دیجیتال به حوزه سلامت

در نشست تخصصی «سکوهای اینترنتی توزیع دارو زیر ذره‌بین» که در حاشیه رویداد Iran Supplex برگزار شد، دکتر عباس کبریایی‌زاده، رئیس فدراسیون اقتصاد سلامت ایران، با اشاره به مخاطرات توسعه پلتفرم‌های توزیع دارو بدون نظارت قانونی، نسبت به تبعات نادیده گرفتن جایگاه وزارت بهداشت در ساختار حاکمیتی سلامت هشدار داد.

او در این نشست تأکید کرد که نظام سلامت با نظام‌های تجاری تفاوت ماهوی دارد و سلامت مردم نباید تحت منطق صرفاً عرضه و تقاضای بازار قرار گیرد: «نظام سلامت یک نظام دادوستدی نیست. تصمیم‌گیر در خصوص کالاهای سلامت، مصرف‌کننده نیست، بلکه تیم سلامت است و مسئولیت تولیت این نظام با وزارت بهداشت است.»

کبریایی‌زاده در ادامه با استناد به تعریف سازمان جهانی بهداشت (WHO) از نظام سلامت، یادآور شد که این ساختار باید متشکل از تمامی افراد، سازمان‌ها و اقدامات با هدف حفظ و ارتقاء سلامت باشد. به گفته او، دسترسی عادلانه به خدمات سلامت (Equitable Access) باید به‌عنوان یکی از اصول راهبردی در طراحی هرگونه خدمت نوین بهداشت‌محور در نظر گرفته شود.

رئیس فدراسیون اقتصاد سلامت ایران با اشاره به سابقه تاریخی قانون‌گذاری در کشور گفت:

ایران یکی از اولین کشورهایی است که قانون نظام سلامت و مقررات پزشکی داشته، حتی جلوتر از بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکایی. ما ساختارهای قانونی و مقررات بالادستی از قانون اساسی گرفته تا سیاست‌های کلی سلامت و قانون برنامه هفتم توسعه را داریم که همگی بر یک اصل اجماع دارند: تولیت نظام سلامت با وزارت بهداشت است.

- عباس کبریایی‌زاده، رئیس فدراسیون اقتصاد سلامت ایران

او هشدار داد که ورود پلتفرم‌ها و موسسات دیجیتال به عرصه دارو و درمان بدون اخذ مجوز رسمی از وزارت بهداشت، خلاف قانون است و مطابق با قانون تأسیس مؤسسات پزشکی، هر نوع اقدام در این زمینه بدون پروانه، باید فوراً متوقف و با مجازات قانونی روبه‌رو شود.

کبریایی‌زاده افزود که حتی فروش مکمل‌ها، ویتامین‌ها، فرآورده‌های تقویتی، یا محصولات دامی مرتبط، بدون مجوز، مصداق اخلال در نظام سلامت است و جرم آن می‌تواند در صلاحیت دادگاه انقلاب قرار گیرد.

در نشست Iran Supplex، دکتر رسول دیناروند، رئیس پیشین سازمان غذا و دارو و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، رویکردی متفاوت نسبت به حضور پلتفرم‌های دیجیتال در حوزه سلامت ارائه داد. به باور او، تحویل دارو از طریق پیک – حتی اگر از سوی یک پلتفرم اینترنتی باشد – در چارچوب قوانین فعلی مجاز است، مشروط بر اینکه نسخه‌پیچی صرفاً در داروخانه انجام شود و نظارت بر فرایند به درستی اعمال گردد.

دیناروند با اشاره به تجربیات موجود در بازار غیررسمی، به‌ویژه خیابان ناصرخسرو، هشدار داد که سرکوب سکوهای رسمی می‌تواند به تقویت بازار سیاه و شبکه‌های زیرزمینی منجر شود. او اظهار داشت:

اگر با اختلال در عملکرد پلتفرم‌ها مواجه شویم، مردم همچنان نیاز دارویی دارند و ممکن است برای تأمین آن، به مسیرهای غیرقانونی روی آورند.

- دکتر رسول دیناروند، رئیس پیشین سازمان غذا و دارو و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران

به گفته وی، برخلاف تصور برخی نهادها، تحولات تکنولوژیک در حوزه سلامت قابل توقف نیستند. همان‌گونه که سفارش غذا یا حمل‌ونقل اینترنتی نهادینه شده، توزیع دارو نیز ناگزیر وارد فضای دیجیتال خواهد شد. دیناروند تأکید کرد که به‌جای بستن راه نوآوری، باید برای آن چارچوب قانونی، رگولاتوری شفاف و ضوابط مشخص تعیین کرد.

او افزود:

نسخه‌پیچی باید الکترونیکی و تحت کنترل داروخانه‌های مجاز باشد. اما تحویل دارو می‌تواند با همکاری پلتفرم‌ها انجام شود، مشروط بر اینکه مسیر توزیع قانونی، شفاف و قابل پیگیری باشد. نه می‌توان با پیشرفت مقابله کرد، نه می‌توان آن را رها کرد.

- دکتر رسول دیناروند، رئیس پیشین سازمان غذا و دارو و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران

دیناروند در نهایت خواستار تنظیم‌گری هوشمند و منعطف شد تا سکوهای قانونی بتوانند بدون ایجاد اختلال، نیاز جامعه را پاسخ دهند؛ در غیر این صورت، فرصت‌های بهبود نظام سلامت از دست خواهد رفت و شبکه‌های غیررسمی جایگزین آن خواهند شد.

در ادامه جریان نشست «سکوهای اینترنتی توزیع دارو زیر ذره‌بین» در رویداد Iran Supplex، ژوبین علاقبند، عضو هیأت‌مدیره انجمن تجارت الکترونیک ایران، برخی از تصورات رایج و نادرست درباره فعالیت پلتفرم‌های دارورسانی را اصلاح کرد. او تأکید کرد که این پلتفرم‌ها نه انبار دارو دارند، نه قصد نسخه‌پیچی دارند، و نه به اطلاعات پزشکی بیماران دسترسی دارند.

علاقبند با رد این تصور که پلتفرم‌ها از «دارک استور» یا انبارهای شخصی برای توزیع دارو استفاده می‌کنند گفت: «داروها فقط از داروخانه‌های مجاز تهیه می‌شوند. ما دارو را از خودمان نمی‌فروشیم. چیزی به اسم انبار مخفی یا تأمین مستقل نداریم.»

او همچنین تأکید کرد که پلتفرم‌ها به محتوای نسخه‌های بیماران دسترسی ندارند. روند به این صورت است که یک کد رهگیری نسخه به‌همراه شماره ملی بیمار، تنها به عنوان شناسه‌ای برای شناسایی ارسال می‌شود و تنها داروخانه است که محتوای نسخه را مشاهده و اقدام به تأمین دارو می‌کند.

با اشاره به خلأ نظارتی، علاقبند انتقاد کرد که رگولاتور رسمی یعنی سازمان غذا و دارو هنوز ضوابطی برای ارسال و بسته‌بندی دارو از طریق پلتفرم‌ها تدوین نکرده است. او گفت:

دو سال از مصوبه هیأت وزیران می‌گذرد که از وزارت بهداشت خواسته شده بود این ضوابط را مشخص کند. ما همچنان منتظریم بدانیم با چه شرایطی باید دارو را تحویل دهیم. آیا باکس مخصوص باید داشته باشد؟ پیک باید آموزش خاص ببیند؟ هیچ پاسخی نداده‌اند.

- ژوبین علاقبند، عضو هیأت‌مدیره انجمن تجارت الکترونیک ایران

علاقبند در نهایت هشدار داد که رویکرد سازمان غذا و دارو برای تبدیل شدن به بازیگر توزیع دارو – به جای تنظیم‌گر – ممکن است فضای رقابت را مخدوش کند و پلتفرم‌ها را از مسیر خارج کند: «اگر نهاد ناظر بخواهد خودش توزیع‌کننده شود، به‌جای تنظیم‌گری، به رقیب کسب‌وکارها تبدیل می‌شود. این نه تنها خلاف منطق بازار است، بلکه مانعی برای رشد پلتفرم‌های قانون‌مند خواهد بود.

رئیس شورای عالی نظام پزشکی با هشدار نسبت به تلاش برخی نهادها برای ورود به حیطه تنظیم‌گری سلامت، تأکید کرد که آیین‌نامه‌ پلتفرم‌های دارویی باید تنها به‌دست سازمان غذا و دارو نگاشته شود؛ نه با مشارکت وزارت ارتباطات که صرفاً نقش تسهیل‌گر دارد.

محمود فاضل، رئیس شورای عالی نظام پزشکی ایران، در نشست «سکوهای اینترنتی توزیع دارو زیر ذره‌بین» با اشاره به الزامات حقوقی و فنی سلامت دیجیتال در کشور تأکید کرد که هرگونه تحول در حوزه سلامت باید در چارچوب قوانین موجود و با محوریت وزارت بهداشت انجام شود.

او با طرح این جمله که «اگر چیزی درست طراحی شود، نیاز به بازطراحی ندارد، مثل شنجاق قفلی که ۲۰۰ سال است به همان شکل کار می‌کند»، اظهار داشت: در ایران قوانین متعددی برای نظام سلامت وجود دارد و نباید با تفسیر ناقص یا مداخلات غیرمنطبق با اقتضائات، پلتفرم‌های دیجیتال بدون زیرساخت حقوقی روشن وارد شوند.

فاضل با تأکید بر نقش سازمان غذا و دارو به‌عنوان نهاد رگولاتور گفت: «اگر این سازمان وظیفه تنظیم‌گری خود را انجام ندهد، تمام بازیگران حوزه دارو مضمحل خواهند شد. وظیفه دولت، ایجاد رگولاتوری و تسهیل خدمات است، نه ایجاد تنش در نظام دارویی کشور.»

او همچنین با اشاره به اظهاراتی در خصوص نگارش آیین‌نامه مشترک میان وزارت بهداشت و وزارت ارتباطات گفت: «می‌گویند وزارت ارتباطات و بهداشت قوانینی بنگارند، در حالی که من باور دارم دولت خود با دست خودش وظایف نهادهای خود را کم‌رنگ نمی‌کند. نگارش آیین‌نامه برای پلتفرم‌ها باید برعهده سازمان غذا و دارو باشد. وزارت ارتباطات فقط مأمور است زیرساخت و ابزار لازم را فراهم کند، نه اینکه هم‌پای وزارت بهداشت آیین‌نامه تنظیم کند.»

او هشدار داد که هجمه به سازمان غذا و دارو بی‌انصافی است و افزود: «ما طی نامه‌ای به ریاست جمهوری، بر ضرورت حفظ جایگاه این سازمان تأکید کرده‌ایم. تجربه‌های جهانی نیز نشان داده که حذف نهادهای ناظر تنها منجر به آشفتگی در زنجیره تأمین دارو می‌شود.»

فاضل در پایان با اشاره به خطرات امنیتی پیش‌روی سلامت دیجیتال در کشور ازجمله سرقت داده و هک سامانه‌ها، گفت: «اگر مراقب نباشیم، این بسترهای نوین به‌جای تسهیل، به تهدید سلامت عمومی بدل خواهند شد.»

رئیس کمیسیون سلامت دیجیتال نصر کشور با انتقاد از عملکرد وزارت بهداشت در زمینه تدوین دستورالعمل دارورسانی، از نادیده‌گرفتن مصوبه هیأت وزیران درباره همکاری مشترک با وزارت ارتباطات خبر داد و آن را مصداق عدم تمکین به قانون دانست.

مهدی خدادادی، رئیس کمیسیون سلامت دیجیتال سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور، در نشست تخصصی بررسی وضعیت پلتفرم‌های دارویی، با لحنی صریح از آنچه «نافرمانی قانونی وزارت بهداشت» خواند، انتقاد کرد و گفت: «چه کسی گفته که وزارت بهداشت سیاست‌گذار حوزه سلامت نیست؟ این تصور غلط از کجا آمده؟ تمام حرف ما این است که چرا به قوانین عمل نمی‌شود، نه اینکه وزارت بهداشت را نفی کنیم.»

وی با اشاره به مصوبه ۵ هیأت وزیران (تبصره ۲ ماده ۸) گفت: «بر اساس این مصوبه که در ۵ تیر ۱۴۰۱ ابلاغ شد، وزارت بهداشت و وزارت ارتباطات موظف به تدوین دستورالعمل مشترک دارورسانی بودند و تنها سه ماه برای اجرای آن فرصت داشتند. اما اکنون بیش از ۲۱ ماه گذشته و این همکاری انجام نشده است. این تخلف، مخالفت با مصوبه دولت و نقض قانون اساسی تلقی می‌شود.»

خدادادی افزود:

از سوی دیگر، قانون تصریح کرده که سازمان غذا و دارو باید ضوابط فنی حمل و توزیع دارو را اعلام کند، اما تا امروز چنین ضوابطی ارائه نشده است. در حالی که هیأت مقررات‌زدایی – که یک نهاد فراقوه‌ای است – به‌صراحت اعلام کرده فعالیت پلتفرم‌های دیجیتال سلامت نیاز به مجوز ندارد، ما شاهد مناقشه بر سر ابتدایی‌ترین موضوعات هستیم.

- مهدی خدادادی، رئیس کمیسیون سلامت دیجیتال سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور

او همچنین از راه‌اندازی سامانه مرجع توسط وزارت بهداشت بدون داشتن مجوز از وزارت ارتباطات انتقاد کرد و گفت: «طبق قانون، راه‌اندازی هر سامانه دولتی نیازمند مجوز وزارت ارتباطات است. حال آنکه معلوم نیست این سامانه چگونه و بر چه مبنایی مجوز گرفته است و قصد رقابت با پلتفرم‌ها را دارد!.»

خدادادی در پایان با اشاره به تفاوت میان سیاست‌گذار و تنظیم‌گر گفت: «سیاست‌گذاری با تنظیم‌گری تفاوت دارد، اما در این حوزه این دو مفهوم اشتباه گرفته شده‌اند و نتیجه آن، عقب‌ماندگی در تدوین مقررات مورد نیاز برای سلامت دیجیتال است. ما خواهان اجرای کامل و شفاف قانون هستیم، نه چیزی فراتر از آن.»