رصد اجتماعی در بن‌بست حکمرانی سنتی؛ داده هست، گوش شنیدن نیست
نشست تخصصی «حکم‌فن؛ افقی نوین در حکمرانی فناورانه» با موضوع رصد اجتماعی (Social Listening) به میزبانی گروه نظام حکمرانی اندیشکده حکمرانی شریف و با همکاری معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری برگزار شد.
این نشست با حضور کارشناسان حوزه تحلیل داده‌های اجتماعی و حکمرانی دیجیتال، به بررسی چالش‌های نظام تصمیم‌سازی در بهره‌گیری از ابزارهای فناورانه در فهم افکار عمومی و وضعیت اجتماعی کشور اختصاص داشت.
در این نشست، علی نوشین، معاون فنی مرکز ملی فضای مجازی، با تأکید بر لزوم «نگاه به میدان» در سیاست‌گذاری، گفت:
چالش اصلی ما در حکمرانی فناورانه، درک واقعی از مسأله، شناخت ریشه‌ها، طراحی راه‌حل و سنجش اثر تصمیم‌هاست. نگاه به میدان، مقدمه بهره‌گیری از فناوری است، اما اگر حاکمیت گوش شنوا نداشته باشد، هیچ فناوری‌ای هم کار نخواهد کرد.- علی نوشین، معاون فنی مرکز ملی فضای مجازی
نبود سازوکار همکاری مؤثر بین فناوری و دولت، موجب هدررفت ظرفیت‌ها و حتی فساد می‌شود
او رصد اجتماعی را «چشم و گوش حکمرانی» خواند و هشدار داد که نبود سازوکار همکاری مؤثر بین فناوری و دولت، موجب هدررفت ظرفیت‌ها و حتی فساد می‌شود. به گفته نوشین، نهادهای عمومی نیاز به «مترجمانی» دارند که بتوانند نیازهای واقعی‌شان را به زبان فناوری و داده ترجمه کنند.
امیرحسین عسگری، مدیرعامل پلتفرم «دیتاک»، نیز در سخنان خود با اشاره به مفاهیم متنوع رصد اجتماعی نظیر داده‌کاوی اجتماعی، علوم اجتماعی محاسباتی و social listening گفت: «آنچه این حوزه‌ها را به هم پیوند می‌دهد، اجتماعی بودن آن‌هاست؛ یعنی تمرکز بر مسائل مربوط به جامعه و عرصه عمومی.»
رصد اجتماعی فقط تحلیل داده نیست؛ بلکه تلاشی است برای ارائه یک نمای کلان از وضعیت جامعه. اما مسأله اینجاست که معمولاً حاکمیت نمی‌داند دقیقاً چه می‌خواهد. وقتی مسئله روشن نباشد، تحلیل‌گر نمی‌تواند معجزه کند.- امیرحسین عسگری، مدیرعامل پلتفرم دیتاک
به گفته او، هوش مصنوعی و کلان‌داده، پایه‌های فنی Social Listening را تشکیل می‌دهند، اما بدون درک و خواست روشن از سمت سیاست‌گذار، حتی بهترین ابزارها هم بی‌اثر می‌مانند. او در بخشی دیگر از سخنانش اضافه کرد: «در شرایطی که افکار عمومی نسبت به تصمیم‌های حاکمیت حساس‌تر و فعال‌تر شده‌اند، سیاست‌گذاران همچنان با نگاهی سنتی به افکار عمومی می‌نگرند.»
افکار عمومی نسبت به تصمیم‌های حاکمیت حساس‌تر و فعال‌تر شده اما سیاست‌گذاران هنوز با نگاه سنتی به افکار عمومی می‌نگرند
از دیدگاه سخنرانان، یکی از مزیت‌های مهم تحلیل‌های مبتنی بر داده‌های آشکار (OSINT) این است که برخلاف بسیاری از حوزه‌ها، بوروکراسی دولتی نمی‌تواند دسترسی به داده‌ها را کاملاً قفل کند. این یعنی فضای رشد این حوزه از نظر فنی وجود دارد، اما اراده برای استفاده از آن در نظام حکمرانی هنوز نهادینه نشده است.
معاون فنی مرکز ملی فضای مجازی با اشاره به تجربه موفق همکاری‌های فناورانه در دهه ۷۰ در حوزه دفاعی، یادآور شد:
توسعه فناوری‌های راهبردی در کشورهای پیشرو مانند آمریکا و چین، از مسیر همکاری‌های تراستی و رابطه‌محور میان بخش‌های دانشگاهی، خصوصی و حاکمیتی گذشته است. اگر در حکمرانی فناورانه هم چنین مدلی شکل نگیرد، حکمرانی همچنان کور خواهد ماند.- علی نوشین، معاون فنی مرکز ملی فضای مجازی
در نهایت، فعالین این حوزه تأکید کردند که ضعف سیاست‌گذاری نه به دلیل کمبود ابزارهای تحلیلی یا فناوری است، بلکه به‌دلیل نبود تقاضای مؤثر از سمت حاکمیت برای شنیدن و به‌کار بستن فهم اجتماعی است. همان‌طور که یکی از تحلیل‌گران حاضر در نشست بیان کرد: «وقتی سیاست‌گذار نمی‌شنود، شنود اجتماعی بی‌اثر می‌شود؛ و فناوری، اگر شنیده نشود، لال است.»